Llanfairfechan

Llanfairfechan

Math	cymuned, tref
Poblogaeth	3,544
Gefeilldref/i	Pleveleg
Daearyddiaeth
Sir	Conwy
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.253°N 3.973°W
Cod SYG	W04000123
Cod OS	SH683747
Cod post	LL33
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Janet Finch-Saunders (Ceidwadwyr)
AS/au y DU	Claire Hughes (Llafur)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Tref fach a chymuned ym mwrdeistref sirol Conwy, Cymru, yw Llanfairfechan^[1][2] ("Llanfair" ar lafar yn lleol). Saif ar arfordir ogleddol y sir, rhwng Penmaenmawr a Chonwy i'r dwyrain ac Abergwyngregyn a dinas Bangor i'r gorllewin. Mae ffordd ddeuol yr A55 yn rhedeg yn agos i'r dref, rhyngddi a'r traeth, ac mae ganddi orsaf ar Reilffordd Arfordir Gogledd Cymru yn ogystal. Mae Caerdydd 204.2 km i ffwrdd o Llanfairfechan ac mae Llundain yn 326.2 km. Y ddinas agosaf ydy Bangor sy'n 11.4 km i ffwrdd.

Mae'r traeth yn gymharol eang ac yn ymestyn hyd Glan-môr Elias a gwarchodfa natur Madryn, ar lan Traeth Lafan, i gyfeiriad y dwyrain. Ceir pwll hwylio cychod, caffi, parc sglefrio a chyfleusterau eraill yno, ac mae'n boblogaidd gan bobl leol ac ymwelwyr fel ei gilydd. Tu ôl i'r dref mae'r tir yn codi i gyfeiriaid Tal-y-Fan, Bwlch-y-Ddeufaen a bryniau cyntaf y Carneddau. Llifa Afon Ddu ("Afon Llanfairfechan") i lawr drwy'r pentref o'i tharddle yn y Carneddau i'w haber.

Ceir nifer o safleoedd cynhanesyddol ar y bryniau uwchlaw'r pentref. Y pwysicaf ohonynt heddiw yw hen fryngaer Dinas, ond roedd amddiffynfa fawr Braich-y-Dinas, ar gopa'r Penmaen-mawr, ymhlith y fwyaf yng ngwledydd Prydain ac Iwerddon tan iddi gael ei dinistrio o'r diwedd trwy'r gwaith chwarel ar ddechrau'r 20g.

Fel yn achos Penmaenmawr, tyfodd y dref bresennol fel tref chwarel ithfaen a thref glan môr o ganol y 19g ymlaen. Ar un adeg bu canoedd o ddynion yn gweithio yn chwarel y Penmaen-mawr, ond erbyn heddiw mae'r gwaith chwarel wedi peidio i bob pwrpas ar yr ochr yma i'r mynydd.

Yn ôl cyfrifiad 2001, mae 50.4% o boblogaeth y dref y medru'r Gymraeg. Mae hyn yn uwch na'r cyfartaledd cenedlaethol o 20.8% ond yn gymharol isel mewn cymhariaeth â lleoedd fel Bethesda, cwta 8 milltir i'r de-orllewin tra'n uwch o gryn dipyn na'r lefel yng ngweddill trefi arfordirol sir Conwy. Ceir y canran uchaf o siaradwyr Cymraeg yn yr oedran 10-14, gyda 70% yn rhugl yn yr iaith.

Mae gan Llanfairfechan ddwy ysgol ddwyieithog, sef

• yr Ysgol Babanod (plant llai, hyd flwyddyn 2)
• Ysgol Pant-y-Rhedyn (ysgol gynradd, blwyddyn 3-6).

Gorwedd Ysgol Pant-y-rhedyn yn nhalgylch Ysgol Aberconwy ac Ysgol Y Creuddyn yn sir Conwy ac Ysgol Friars ym Mangor, Gwynedd.

• Rhys Cadwaladr, (fl. 1666-1699), bardd a ficer yn Llanfairfechan ar ddiwedd yr 17g.

Herbert Luck North (1871-1941), pensaer arloesol

Cafodd arolwg ei wneud yn Awst 2017 gan y Marine Conservation Society i mewn i lefelau sbwriel ar draeth Llanfairfechan.^[3] Casgliwyd 760 eitem o sbwriel, gyda chyfartaledd o 7.60 eitem y metr o draeth.

Mae gan Llanfairfechan boblogaeth uchel iawn o goed, ac felly mae'n gartref hefyd i sawl math wahanol o adar.

Ymddangosodd y pentref yn y cyfresi teledu canlynol:

• Tydi Bywyd yn Boen
• A55

Ceid cyfeiriadau rheolaidd at y dref gan Wali Tomos yn y gyfres gomedi C'mon Midffild oherwydd y tebygrwydd rhwng rhan olaf yr enw ('-fechan') a'r gair "rhechan".

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[4][5][6]

• Braich-y-Dinas, hen fryngaer ddiflanedig
• Penmaen-mawr, y mynydd uwchben y pentref
• Traeth Lafan
• Wern Isaf, tŷ nodedig
• Ysgol Pant-y-Rhedyn