Świerzbnica polna

Świerzbnica polna

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Rodzaj	świerzbnica
Gatunek	świerzbnica polna
Nazwa systematyczna
Knautia arvensis (L.) Coult. Mém. Dipsac.: 29 (1823)[3]
Synonimy
Anisodens arvensis (L.) Dulac Scabiosa arvensis L. Succisa arvensis (L.) Raf. Trichera arvensis (L.) Schrad. ex Roem. & Schult.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Świerzbnica polna (Knautia arvensis (L.) Coult.) – gatunek rośliny z rodziny przewiertniowatych. Jako gatunek rodzimy rośnie w Europie (z wyjątkiem jej południowych i północnych krańców) oraz w strefie umiarkowanej Azji (Kazachstan i Syberia po jej wschodnie krańce)^[3]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze^[4].

Łodyga

Wzniesiona, gęsto rozgałęziająca się. Jest cała owłosiona odstającymi włosami, ponadto w dolnej części ma skierowane w dół szczecinki. Wysokość 30-60 (70) cm. Pod ziemią roślina posiada rozgałęzione kłącze.

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe, liście pierzastosieczne, szarozielone i gęsto owłosione.

Kwiaty

Niebieskofioletowe, czerwonawe lub białe, zebrane w półkuliste koszyczki. Listki okrywy wyrastają gwiaździsto. Szypułka koszyczków i dno kielicha są owłosione. Kwiaty dwupłciowe o średnicy 3–4 cm, jednopłciowe o połowę mniejsze. Jednopłciowe złożone są przeważnie z kwiatów męskich^[5]. Kwiaty skrajne w koszyczku są większe od środkowych, ich korona ma 4 łatki różnej wielkości. Na kielichu występuje 8 szczeciniastych ości i 4-ząbkowy kieliszek.

Korzeń

Palowy, rośnie nawet do 1 m głębokości.

• 
  Liść
• 
  Kwiatostan
• 
  Kwiaty skrajne
• 
  Owoce
• 
  Owoce

Gatunki podobne

Świerzbnica leśna Knautia dipsacifolia ma liście całobrzegie lub karbowane, żywozielone i mniej lub bardziej lśniące; na łodydze brak włosków w dół zakrzywionych. Rośliny z rodzaju driakiew Scabiosa mają korony 5-łatkowe. Czarcikęs łąkowy Succisa pratensis i czarcikęsik Kluka Succisella inflexa mają liście całobrzegie i kwiatostany bardziej kulistawe (silniej wysklepione i bez powiększonych kwiatów na brzegu koszyczka)^[6].

Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: obrzeża lasów, zarośla, suche łąki i wzgórza, przydroża, czasami na polach uprawnych (chwast). Przeważnie na glebach luźnych i gliniastych, roślina wapieniolubna. Kwitnie od lipca do września, kwiaty są przedprątne^[7], zapylane głównie przez motyle i pszczoły. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Arrhenatherion^[8].

Roślina lecznicza: Ziele i korzeń zawierają saponiny, alkaloidy, kwas kawowy, garbniki. Dawniej były wykorzystywane w medycynie ludowej.

Roślina zmienna morfologicznie. Występuje w licznych formach związanych z różnymi siedliskami. Różnią się one głównie kształtami liści i owłosieniem liści i łodygi^[6].

Poczta Polska wyemitowała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający świerzbnicę polną o nominale 3,40 zł, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Świerzbnica polna pojawiła się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych^[9].

• Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6. Brak numerów stron w książce