W jednym z aktów prawnych poprzedzających reformę Władysława Grabskiego, tj. w dekreciePrezydenta RP z 20 stycznia 1924 r., przewidywano bicie 3100 złotych z jednego kilograma stopu złota próby 900 (9/31 grama czystego kruszcu na 1 złoty), w nominałach: 10, 20, 50 i 100 złotych. W ramach przygotowań Mennicy Państwowej do realizacji postanowień tego dekretu, w 1925 r. wybito między innymi partię stuzłotowych monet próbnych z Mikołajem Kopernikiem, których projektantem zarówno awersu jak i rewersu był rzeźbiarz z USA – Stanisław Szukalski[1].
Projekt Stanisława Szukalskiego zajął trzecie miejsce w rozpisanym na początku 1925 r. drugim konkursie na projekt polskich złotych monet obiegowych[2].
Awers
W centralnym punkcie umieszczono stylizowanego, ukoronowanego orła, u góry otokowy napis: „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, na dole w otoku: „100 ZŁOTYCH”, pod orłem rok – 1925, z lewej strony orła herb Kościesza – znak mennicy w Warszawie, z prawej wypukły napis „PRÓBA” (tylko na monetach o średnicy 35 mm)[3].
Rewers
Na tej stronie monety umieszczono popiersie astronoma trzymającego w prawej dłoni garść promieni słonecznych, powstrzymującego w ten sposób okrąg Słońca i lewą dłonią poruszającego wirujący symbol Ziemi, jako nawiązanie do hasła: „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Pod popiersiem (na monetach o średnicy 35 mm) albo z boku (na monetach o średnicy 20,5 mm) napis:„100 ZŁOTYCH”[3].
Opis
Umieszczony na awersie stylizowany orzeł był jednym z najbardziej oryginalnych wyobrażeń polskiego godła bitego na numizmatach z lat międzywojennych[1].
Ostatecznie projekt stuzłotówki z Mikołajem Kopernikiem jako złotej monety obiegowej został odrzucony. Mennica Państwowa wybiła jedynie monet[1]:
pełnowymiarowych – o średnicy 35 mm – stemplem lustrzanym, z napisem „PRÓBA”, w srebrze – 100 sztuk
o zredukowanej do 20,5 mm średnicy stemplem zwykłym, bez napisu „PRÓBA”:
100 sztuk w brązie,
50 sztuk w srebrze.
Monety o średnicy 20,5 mm mają nieznacznie zmodyfikowanym rysunku rewersu[1].
Na rancie monety o średnicy 35 mm umieszczono wklęsły napis: „SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX”[4].
Pod koniec drugiego dziesięciolecia XXI w. ze znanych monet II Rzeczypospolitej moneta próbna z Mikołajem Kopernikiem jest[5]:
W początku XXI w. Mennica Polska w ramach serii: „240 lat Mennicy Polskiej – Repliki monet polskich według projektów z okresu międzywojennego” wydała blister zawierający cztery pozłacane repliki/wyobrażenia złotych monet II Rzeczypospolitej (10, 20, 50 i 100 złotych) według projektu Stanisława Szukalskiego. Numizmat 100-złotówki z tego blistra jest de facto repliką 35-milimetrowej próby 100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik[6].
Repliki odmiany ɸ35 mm
w srebrze w miedzi w brązie
Repliki odmiany ɸ20,5 mm
w srebrze w miedzi w brązie
Odmiany
W przypadku pełnowymiarowej monety o średnicy 35 mm znane są jej odmiany[7]:
w srebrze, bez wklęsłego napisu na rancie, znane 2 szt.,
w miedzi, nakład nieznany[8] (w jednym ze źródeł internetowych[9] podawany jest nakład 60 szt. wygląda to jednak na błąd źródła, gdyż jednocześnie podawana jest informacja o masie monety – 8,8 grama, co przy średnicy 35 mm jest niemożliwe)
wybite na srebrnej monecie 1 rubel 1924, nakład nieznany.
Znane odmiany monety z redukowanej do 20,5 mm średnicy to[10]:
w srebrze, litery w napisie „100 ZŁOTYCH” gładkie, w ramach 50 szt. całkowitego nakładu,
w srebrze, litery w napisie „100 ZŁOTYCH” rowkowate, w ramach 50 szt. całkowitego nakładu,
w miedzi, nakład nieznany,
w niklu, nakład nieznany,
w złocie, nakład nieznany,
w aluminium, nakład nieznany,
w srebrze, na krążku monety wyciętym z 2 reichsmark, nakład nieznany.
↑ abcdeMennica PolskaM.P.S.A.Mennica PolskaM.P., Blister: Repliki monet polskich według projektów okresu międzywojennego, Mikołaj Kopernik, „240 lat Mennicy Polskiej”, Warszawa: Mennica Polska S.A., s. 2.
↑JerzyJ.ChałupskiJerzyJ., Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 231, ISBN 83-912223-4-9.
↑ abJanuszJ.ParchimowiczJanuszJ., Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 266–278, ISBN 978-83-87355-65-4.
↑JanuszJ.ParchimowiczJanuszJ., Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 266, ISBN 978-83-87355-65-4.
↑JanuszJ.ParchimowiczJanuszJ., Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 16–60, 64–278, ISBN 978-83-87355-65-4.
↑Mennica PolskaM.P.S.A.Mennica PolskaM.P., Blister: Repliki monet polskich według projektów z okresu międzywojennego – Mikołaj Kopernik, „240 lat Mennicy Polskiej”, Warszawa. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑JanuszJ.ParchimowiczJanuszJ., Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 266–269, ISBN 978-83-87355-65-4.
↑JanuszJ.ParchimowiczJanuszJ., Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 269, ISBN 978-83-87355-65-4.
↑JanuszJ.ParchimowiczJanuszJ., Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 270–275, ISBN 978-83-87355-65-4.
Bibliografia
J. Parchimowicz Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, Nefryt, Szczecin, wydanie I, ISBN 978-83-87355-65-4
