2 Wileńska Brygada Armii Krajowej

2 Brygada Armii Krajowej

Tablica w kościele[a]
Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Sformowanie	1944
Rozformowanie	1944
Nazwa wyróżniająca	Wileńska
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Wiktor Korycki ps. „Kaziuk”[1]
Działania zbrojne
Operacja Ostra Brama
Organizacja
Formacja	Armia Krajowa
Rodzaj wojsk	partyzantka
Podległość	Zgrupowanie nr 2 Okręgu Wilno

2 Wileńska Brygada Armii Krajowej – polski oddział partyzancki^[b] Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Sformowana 3 lipca 1944 w Sawkiszkach w okolicach Korwia. Była najmłodszą formacją Armii Krajowej na terenie Wileńszczyzny i przetrwała do dnia rozbrojenia przez Sowietów 18 lipca tego samego roku. W lipcu 1944 liczyła ok. 400 partyzantów^[3].

W okresie od 8 do 11 lipca 1944 brygada została czasowo przydzielona do Zgrupowania nr 2. 12 lipca odeszła do macierzystego Zgrupowania nr 1^[4].

Brygada formowana została na bazie siatki AK zorganizowanej przez inspektora łącznikowego, Stanisława Symonowicza "Kalinę". Weszła w skład Zgrupowania nr 1 Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Podlegały mu następujące rejony^[c]

• rejon Rzesza – komendant „Walter”,
• rejon Mejszagoła – komendant „Dąb”,
• rejon Podbrzezie – komendant „Kumkor”,
• rejon Pozelwie (na terenie Litwy) – komendant „Żmogus”,
• rejon Malaty (na terenie Litwy) – komendant „Longinus”.

W ramach akcji „Burza” placówki terenowe AK wyszły z konspiracji. Porucznik W. Korycki „Kaziuk”, 1 lipca 1944 dał dalsze rozkazy do wyjścia z konspiracji placówkom i stawienie się na punkcie zbiórki w folwarku Sawkiszki. W okresie 1-3 lipca podczas organizowania brygady oddzielne placówki dokonały licznych drobnych akcji sabotażowych i dywersyjnych, rozbrajając niemieckie oddziały. 7 lipca stan 2 Brygady osiągnął ponad 400 żołnierzy. W tym dniu brygada wyruszyła na Wilno trasą wiodącą przez miejscowości: Mielniki, Czerwony Dwór, Mała Rzesza, Lindzieniszki^[5]

Ze względu na bliskość Wilna mobilizacja Brygady przeprowadzono w okresie bezpośrednio poprzedzającym operację "Ostra Brama". Początkowo liczyła ok. 400 ludzi. W końcowej fazie operacji posiadała ok. 1000 żołnierzy^[6].

Niemenczynek i Korwie

5 lipca brygada stoczyła potyczkę z białoruską policją i Niemcami. Na szosie Zołsy – Niemenczynek maszerowała kolumna ok. 200 policjantów i 50 Niemców uzbrojonych w karabiny maszynowe. Uderzenie na Niemenczynek rozerwało kolumnę. Grupa Niemców i część policjantów wycofała się w kierunku Korwi. Oddział Czesława Plejewskego "Strasburgera" uderzył na pałac Korwi, gdzie zatrzymało się dowództwo niemieckie. "Strasburger" po ostrej wymianie ognia "wynegocjował" poddanie się Niemców i białoruskiej policji. Wzięto około 100 jeńców. Zdobyto 4 ciężkie karabiny maszynowe. Po akcji nadjechały jeszcze dwa ciężkie samochody wyładowane uzbrojonymi Niemcami – zostały rozbite.

Pod Wilnem

Od 3 do 11 lipca 2 Brygada wchodziła w skład 2 Zgrupowania „Węgielnego”. Podczas marszu w kierunku Wilna, na odcinku szosy Kalwaria – Wanagienia, Brygada wsparła Brygadę "Juranda". W efekcie Niemcy zrezygnowali z walki i przebili się w kierunku na Prusy. Następnie brygada została skierowana do walki przeciw oddziałom niemieckim szukającym dróg wyjścia z Wilna na odcinku od szosy Mejszagolskiej do szosy Podbrzeskiej.

Gładkiszki

Rankiem 10 lipca ubezpieczenie zameldowało o przemarszu artylerii niemieckiej. Brygada rozbroiła Niemców bez oporu z ich strony. Zdobyto 4 haubice, kilka karabinów maszynowych, automaty, karabiny, pistolety, lornetki, mapy, prowiant oraz kilkadziesiąt koni kawaleryjskich, wierzchowych. Po południu do sztabu brygady przybyła grupa oficerów z dowództwa odcinka operacyjnego wojsk sowieckich. Dokonano uzgodnień co do przyszłych działań. Jeńców niemieckich przekazano Rosjanom. O zmroku brygada została zluzowana przez 4 Brygadę, a sama pomaszerowała w rejonie Gulbin i dalej do rejonu koncentracji wszystkich brygad Okręgu Wileńskiego AK.

12 lipca brygada osiągnęła rejon w okolicach jeziora Gulbińskiego

W Kojranach nastąpił kilkudniowy postój. Dowódca brygady "Wiktor" został wzywany na odprawę do ppłk. "Wilka". Na odprawę pojechał jednak zastępca mjr Makowski. Około północy łącznik powiadomił dowództwo brygady o internowaniu dowódców i rozkazie wymarszu w kierunku lasów Jaszuńskich.

O świcie 18 lipca 1944, we wsi Rukańce koło Turgiel, 2 Wileńska Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej^[7].

• Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
• Zenon Jankowski: Wspomnienia z 2 Wileńskiej Brygady AK oraz z Kaługi. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Oddział w Bydgoszczy, 1998. ISBN 83-87865-00-1.
• Paweł Rokicki: Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943–1945. Warszawa: Barwa i Broń; Expadon Publishing SP. z o.o., 2007. ISBN 978-83-60786-01-7.
• Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
• Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią – Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.
• Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
• Wzmianka o formowaniu się 2 Wileńskiej Brygady AK w Tygodniku Wileńszczyzny

• p
• d
• e

Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Końskich Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja „Ostra Brama” Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Rozbicie więzienia w Pułtusku
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamachy na Curta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Mikuliszkami Bitwa pod Graużyszkami Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy