Abraham Stern (wynalazca)

Abraham Jakub Stern

Portret Abrahama Sterna autorstwa Antoniego Blanka (1823)
Data i miejsce urodzenia	pomiędzy 1762 a 1769 Hrubieszów
Data i miejsce śmierci	3 lutego 1842 Warszawa
Zawód, zajęcie	zegarmistrz, wynalazca, konstruktor
Multimedia w Wikimedia Commons

Abraham Jakub Stern, inna pisownia Sztern (ur. pomiędzy 1762 a 1769 w Hrubieszowie, zm. 3 lutego 1842 w Warszawie) – polski Żyd, zegarmistrz, mechanik (samouk), konstruktor, uczony, wynalazca, uznawany za jednego z prekursorów cybernetyki^[1]. Wynalazca kilku maszyn liczących, dalmierza geodezyjnego, tartaku mechanicznego oraz żniwiarki konnej^[1].

Był przodkiem Antoniego Słonimskiego i Nicolasa Slonimsky’ego, którzy byli jego prawnukami.

Jako chłopiec terminował u zegarmistrza w Hrubieszowie. Tam zainteresował się nim Stanisław Staszic, który umożliwił mu przeprowadzkę do Warszawy oraz podjęcie tam studiów^[1]. Stern wykazywał niepospolite zdolności matematyczne i wynalazcze. Od 1810 skonstruował serię maszyn liczących, które wykonywały cztery podstawowe działania arytmetyczne i potrafiły również wyciągać pierwiastki kwadratowe. Sporządził tak zwany trianguł ruchomy o dwóch celownikach, zastępujący stolik mierniczy.

Znany był też prosty mechanizm Sterna, zabezpieczający powozy przed rozbieganiem się koni. Najwięcej czasu i wysiłku poświęcił skonstruowaniu „machiny rachunkowej”, aby w końcu zaprezentować gotowe dzieło Staszicowi i dowieść, że nie zawiódł pokładanych w nim nadziei. Zademonstrowana na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk „machina” wywołała sensację, wykonywała bowiem „sama przez się” wszystkie cztery działania.

Po czterech kolejnych latach pracy zbudował nową maszynę służącą wyłącznie do wyciągania pierwiastków kwadratowych. Wreszcie 30 kwietnia 1817 zaprezentował maszynę stanowiącą niejako skojarzenie dwóch poprzednich, wykonywała bowiem wszystkie pięć działań. W jednym z modeli wystarczyło wprowadzić dane i operacja była wykonywana przez mechanizm zegarowy, bez ingerencji człowieka. Od 1830 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Członek Komisji Żydowskiej przy Warszawskiej Szkole Rabinów oraz jej rektor w latach 1826–1835.

Dokonał jako pierwszy polskiego przekładu fragmentów z dzieła Natana Hanowera Jawein Mecula dotyczących powstania Chmielnickiego, które ogłosił drukiem w „Pamiętniku Warszawskim” w 1823^[2][3][4].

Został pochowany na cmentarzu żydowskim na Bródnie w Warszawie^[5]. W 2022 r. odnaleziono przybliżone miejsce pochówku^[6]. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, w ramach projektu upamiętnienia prekursora cybernetyki, postawiła macewę z tekstem po polsku i hebrajsku oraz z płaskorzeźbą przedstawiającą maszynę liczącą. Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu finansowemu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów^[7].

Jego najmłodsza córka, Sara, wyszła w roku 1842 za Chaima Zeliga Słonimskiego, dziadka Antoniego Słonimskiego. Jego syn Izaak Stern był nauczycielem w Warszawskiej Szkole Rabinów.

Komputer Sterna – powieść dla młodzieży Roberta M. Rynkowskiego^[8].

• Natan Hanower, Opis buntów ukraińskich (przekład z j. hebrajskiego), „Pamiętnik Warszawski”, 6/3 (1823), s. 213–229 i 6/4 (1823), s. 327–351

• HalinaH. Winnicka HalinaH., Zapomniany wynalazca, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1962 .
• Kazimierz WładysławK.W. Wóycicki Kazimierz WładysławK.W., Stern (Abraham), [w:] Encyklopedyja powszechna, t. 24, Warszawa: Samuel Orgelbrand, 1867, s. 154–155 .
• MaciejM. Iłowiecki MaciejM., Dzieje nauki polskiej, Warszawa: Interpress, 1981, ISBN 83-223-1876-6 .
• PiotrP. Gawrysiak PiotrP., Cyfrowa rewolucja. Rozwój cywilizacji informacyjnej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 72, ISBN 978-83-01-15607-7 .
• MajerM. Bałaban MajerM., Wstęp, [w:] Jawein Mecula, t.j. Bagno głębokie. Kronika zdarzeń z lat 1648–1652 napisana przez Natana Hannowera z Zasławia i wydana po raz pierwszy w Wenecyi w r. 1653, MajerM. Bałaban (tłum.), Lwów: Czasopismo „Ruś”, 1912 .

• Prace Abrahama Sterna i o nim dostępne w Sieci (Katalog HINT)
• Biogram Abrahama Sterna. chc60.fgcu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].