Architektura romańska w Polsce – architektura romańska w Polsce, powstająca w latach od ok. 1050 do ok. 1250 roku.
Historia
Początki romańskiej architektury w Polsce sięgają kamiennej architektury wczesnopiastowskiej z czasów Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Znaczny wpływ wywierały na nią tradycje przyniesione przez przybywających do kraju dostojników kościelnych z Włoch, Francji i Niemiec, a także wzory przenoszone przez zakony o międzynarodowym zasięgu. W XI wieku powstały murowane palatia w miejscowościach takich jak: Ostrów Lednicki, Poznań, Giecz, Przemyśl, Wiślica oraz Wawel, będące inwestycjami władców piastowskich[1].
Właściwa architektura romańska w Polsce datowana jest na okres odbudowy państwa przeprowadzonej przez Kazimierza Odnowiciela, czyli od ok. 1050 do ok. 1250 roku.
W XI i XII wieku powstały romańskie palatia w takich miejscach jak:
Wśród zachowanych zabytków dominuje budownictwo kamienne o różnym stopniu obróbki surowca.
Pod koniec XII wieku pojawia się, zwłaszcza na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce, cegła. W okresie romańskim układano ją w wiązaniu wendyjskim, który został wyparty dopiero pod koniec XIII wieku przez wątek gotycki.
Wiele budowli zachowało się jedynie w postaci reliktów, stąd wiedza na temat architektury tej epoki i jej zasięgu w Polsce w dużym stopniu jest uzupełniana przez wyniki badań archeologicznych. Większość budowli z tego okresu została przebudowana w okresie późniejszym (zwłaszcza w okresie gotyku i baroku).
Architektura sakralna
Wśród zabytków zachowały się przykłady budowli centralnych, kościołów jednonawowych i trójnawowych, a także zabudowań klasztornych. Bryły budynków były konstruowane – w sposób charakterystyczny dla całego romanizmu – z prostych brył geometrycznych. Kościoły budowano najczęściej z kamienia.
Kościoły budowane były według trzech następujących typów zabudowy[4]:
jednoprzestrzenne budowle salowe na planie prostokąta:
zakończone chórem i absydą
zakończone chórem prostokątnym
bez chóru
budowle o bardziej złożonej przestrzeni wielonawowej
na planie krzyża łacińskiego (najczęściej występowały w przestrzeniach miejskich lub gdy miały większe znaczenie liturgiczne, jak np. katedry)
Charakterystyczną formą dla okresu romańskiego jest zorientowany w kierunku wschód–zachód układ bryłowy składowych elementów budowli sakralnych[4]:
wyodrębniona wyższa od pozostałych elementów wieża (element nie zawsze występujący, bądź o różnym jej umiejscowieniu w stosunku do stron świata i zmiennej wielkości)
↑A. Kadłuczka, K. Stala, Romańska budowla w Sobótce-Górce w świetle ostatnich badań [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno 2009, s. 487–488.
↑B.M. Pawlicki, Ze studiów nad reliktami domniemanego palatium Sieciecha w Krakowie, „Czasopismo Techniczne” 2011, R. 108, z. 7-A, s. 179–225
Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. I-II, PWN, Warszawa 1971
T. Mroczko: Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 1978
Zygmunt Świechowski: Sztuka romańska w Polsce. Warszawa: "Arkady", 1982. Brak numerów stron w książce
W. Krassowski: Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski, t. 1, Warszawa 1989
T. Broniewski: Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1990
Sztuka Świata, t. 3, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1996
DavidD.WatkinDavidD., Historia architektury zachodniej, RyszardR.Depta, Wyd. 1 (dodruk), Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2006, ISBN 83-213-4178-0, OCLC750009403. Brak numerów stron w książce