|
Bazar Różyckiego
      Bazar Różyckiego, zwyczajowo Różyc[1] – bazar znajdujący się przy ul. Targowej 54 między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską na warszawskiej Pradze-Północ. Bazar został założony przez Juliana Józefa Różyckiego na terenie zajmowanym wcześniej przez targowiska. HistoriaHandel na Pradze10 lutego 1648 r. Praga otrzymała od króla Władysława IV prawa miejskie i przywilej organizowania jarmarków (cztery razy w roku) oraz targów (trzy razy w tygodniu). Była ona położona na zbiegu szlaków komunikacyjnych i handlowych, a także wzdłuż brzegu Wisły, co umożliwiało tani transport drogą wodną. W latach 30. XIX wieku targi znajdowały się pośrodku ul. Targowej i Wołowej oraz wzdłuż obecnej ul. Jagiellońskiej. Przed rogatkami zlokalizowano place postojowe dla kupców. W 1839 r. powstały oddzielne miejsca przeznaczone do handlu bydłem, końmi, artykułami spożywczymi i starzyzną. Ożywienie handlowe na Pradze wprowadziło zniesienie bariery celnej z Rosją oraz udostępnienie w 1864 pierwszego stalowego mostu – mostu Kierbedzia (podczas zaborów most nosił oficjalną nazwę mostu Aleksandrowskiego). W latach 60. XIX wieku w związku z uruchomieniem kolei Petersburskiej (1862, Dworzec Petersburski znajdował się przy ul. Targowej) i Terespolskiej (1867, Dworzec Terespolski zaś w okolicy obecnego Dworca Wschodniego) Praga pełniła funkcję ośrodka przeładunku towarów ze wschodniej i zachodniej Europy. To tutaj przeładowywano towary z torów o normalnej w Europie szerokości na szerokie tory zastosowane w Imperium Rosyjskim. Powstanie i działalność bazaruTeren, na którym znajduje się bazar (okolice ul. Targowej) zakupił w 1874 r. Julian Józef Różycki (farmaceuta, właściciel kilku aptek, inwestor) od Wincentego Wodzińskiego i Gotlieba Langnera. Następnie nabył on także okoliczne działki (m.in. działki zlokalizowane przy ul. Targowej 52 i 54, Ząbkowskiej 8 i 10, a także Brzeskiej 23/25[2]). Postanowił założyć tam bazar, którego oficjalne otwarcie miało miejsce w 1882[3]. Jego nazwa pochodzi od nazwiska właściciela nieruchomości[4]. Administratorem bazaru był Manas Ryba, który od 1885 r. stał się właścicielem domu przy dzisiejszej ul. Targowej 56[a], skąd zarządzał targowiskiem. Sam Różycki na bazarze pojawiał się rzadko[5]. Teren bazaru został ogrodzony zdobionym żeliwnym ogrodzeniem. Można było wejść do niego pięcioma bramami. W początkowej fazie rozwoju posiadał siedem zadaszonych kramów, w których znajdowały się wydzielone stanowiska. W kolejnych latach zaczęły powstawać drobne stoiska handlowe w postaci budek, najliczniej zlokalizowane w sąsiedztwie wejść. Prawdopodobnie ok. 1901 roku właściciel bazaru zbudował przy bramie od ul. Targowej siedmiometrowy błękitny kiosk w kształcie syfonu, w którym mieścił się punkt sprzedaży własnych wód gazowanych[6]. Stał się on symbolem targowiska i jedną z praskich ikon[7]. Po 1935 spadkobierca posesji Wacław Różycki został jednak zmuszony przez magistrat do usunięcia syfonu[7]. Znajdował się on bowiem w bardzo złym stanie technicznym[8]. Podczas I wojny światowej oferta sprzedawanych produktów zmniejszyła się[9]. W 1915 Niemcy rozpoczęli masowe rekwirowanie żywności i wprowadzili ograniczenia handlowe[9]. W latach 30. bazar Różyckiego miał opinię bezpieczniejszego od lewobrzeżnych targowisk, Kercelaka i Wołówki[10]. II wojna światowaBazar ucierpiał podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939[11]. Podczas II wojny światowej mieszkańcy Warszawy mogli nabyć tu towary reglamentowane przez Niemców, pochodzące m.in. z niemieckich transportów i magazynów wojskowych. Sprzedawano tu także broń i amunicję (sprzedającymi byli m.in. żołnierze niemieccy oraz członkowie formacji kolaborujących), która była następnie skupowana na potrzeby Polskiego Państwa Podziemnego. Kupcy z Bazaru Różyckiego m.in. w 1939 r. przekazywali żywność dla kuchni Szpitala Ujazdowskiego, którego pacjentami byli ranni żołnierze, a także poprzez Polski Czerwony Krzyż dla więźniów Pawiaka. Sprawowali również opiekę nad Domem Weteranów Powstania Styczniowego, który był zlokalizowany w pobliżu targowiska. Kupcami na bazarze byli przeważnie Żydzi, a jego klientami mieszkańcy Pragi i okolicznych wsi[8]. Dawał on utrzymanie ok. 300 żydowskim rodzinom[8]. Na początku II wojny światowej Żydzi wykopali tunel prowadzący z terenu bazaru do jednej z piwnic przy ul. Ząbkowskiej[12]. Po utworzeniu jesienią 1940 przez niemieckie władze okupacyjne getta musieli oni opuścić Pragę, a ich miejsce zajęli Polacy[13][14]. Podczas okupacji Niemcy przeprowadzali na bazarze łapanki, które nasiliły się pod koniec wojny[15]. W 1944, podczas powstania warszawskiego, bazar spłonął[16]. Po 1945 rokuRozwój targowiska nastąpił zaraz po wojnie (mimo działalności Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym). Można tam było kupić dosłownie wszystko[17]. W 1945 r. funkcjonowało ok. 500 stałych stoisk, ok. 200 sklepów, a także prowadzono sprzedaż ręczną[18]. W 1950 r. nastąpiło upaństwowienie bazaru, jednak nie zlikwidowało to prywatnego handlu. W latach 60. narodziły się plany jego likwidacji i zagospodarowania terenu. Spotkały się one z powszechnym sprzeciwem. Pamiątką tamtego okresu jest poszerzona ulica Targowa i przejścia podziemne przy bazarze[19]. Od strony ulicy Brzeskiej handlowano artykułami spożywczymi, głównie nabiałem i drobiem (w tym żywym)[20]. Z kolei bliżej ulicy Targowej sprzedawano przede wszystkim odzież[20]. Na bazarze działali paserzy, kieszonkowcy, sprzedawano tam także podrobione dokumenty[21]. Na skrzyżowaniach alejek działali tzw. benklarze, wyłudzający pieniądze od kupujących poprzez wciąganie ich w grę w trzy karty[22]. W 1957 w murowanym budynku w głębi bazaru otwarto cieszący się dużym powodzeniem komis[23]. W części bazaru nazywanym „Kanadą” można było odzyskać ukradzione przedmioty[22]. Pod koniec lat 70. zaczęto handlować zachodnimi wydawnictwami erotycznymi[20]. Bazar Różyckiego był miejscem, gdzie zachowały się elementy dawnego folkloru warszawskiego[24][25] i po 1945 można było usłyszeć gwarę warszawską[22]. WspółczesnośćW latach 80. bazar stał się również miejscem handlu hurtowego[26]. W pierwszych latach 90. początkowo nadal dobrze funkcjonował. Wśród sprzedających pojawili się mieszkańcy dawnego ZSRR[27]. Później bazar nie wytrzymał jednak konkurencji z wielkim Jarmarkiem Europa na Stadionie Dziesięciolecia i podupadł[28][29][20]. We wczesnych latach 90. XX wieku, w wyniku położenia w centrum proletariackiej Starej Pragi (na obrzeżu Szmulowizny), jak i w wyniku działalności lokalnych gangów, był uważany za jeden z najbardziej kryminogennych fragmentów tzw. Trójkąta Bermudzkiego, obejmującego również Stadion Dziesięciolecia i dworzec Warszawa Wschodnia. Stowarzyszenie Kupców Warszawskich Bazaru Różyckiego (administrator bazaru) prowadzi działania, które mają na celu kontynuowanie tradycji handlowej tego miejsca. W 2002 przy wejściu na teren bazaru od strony ul. Targowej z inicjatywy stowarzyszenia odsłonięto tablicę pamiątkową[30]. W 2008 roku na bazarze handlowało około 250 kupców[31]. W 2017 na bazarze pozostało 111 straganów[32]. W 2012 spadkobiercy Juliana Różyckiego odzyskali, a w 2017 przejęli ok. 2/3 powierzchni bazaru[32]. Pozostała 1/3 należy do miasta[32]. Właściciele nieruchomości nie doszli do porozumienia w sprawie rewitalizacji obiektu i dalszy los bazaru jest niejasny[32]. W 2012 roku pawilony handlowe, a w 2019 roku cały bazar został ujęty w gminnej ewidencji zabytków[33]. W 2020 rozpoczęły się prace modernizacyjne na części bazaru należącej do miasta, powstały tam nowe pawilony handlowe wykonane z blachy falistej i profili aluminiowanych w kolorze zielonym[34] oraz plac zabaw[35]. Kupcy prowadzący działalność na bazarze nie chcieli się jednak przenieść do nowych pawilonów i po pewnym czasie rozpoczęły tam działalność sklepy vintage, głównie z ubraniami i ceramiką[36]. Raz w miesiącu organizowane są tam również wyprzedaże garażowe[36][37]. GastronomiaNajbardziej znanymi daniami sprzedawanymi na bazarze Różyckiego były gorące flaki i pyzy[38][20]. Bazar w kulturze
Zobacz teżUwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||||||
