|
Chełmski Legion SamoobronyChełmski Legion Samoobrony (ros. Холмский легион самообороны) – ukraińska formacja zbrojna podczas II wojny światowej. HistoriaPowstanie Chełmskiego Legionu SamoobronyDzięki zamysłom byłych oficerów Ukraińskiej Republiki Ludowej (UNR) w czerwcu 1942[1], rozpoczęto działania w celu uformowania pierwszego oddziału ukraińskiej samoobrony na Lubelszczyźnie, nazwanego Chełmskim Legionem Samoobrony (ChLS), miało to też związek z wysiedleniami Polaków z Zamojszczyzny. Kadrę ChLS stanowił 5-osobowy sztab ulokowany w siedzibie Ukraiński Dopomohowy Komitrt (UDK) w Hrubieszowie[1]. Przewodniczącym hrubieszowskiego komitetu był Mikołaj Strutynski, były oficer armii UNR. W skład sztabu ChLS wchodzili: płk. Jakiw Halczewski-Wojnarowski, dowódca chełmskiego legionu, Jurij Łukaszczuk, zastępca, Iwan Romanczenko, odpowiedzialny za przesiedlenia ukraińskiej ludności, Tymofij Stachurski, Jewhraf Jarosz[1]. Według Andrija Bolanowskiego, powstanie legionu miało na celu ochronę UDK oraz innych ukraińskich instytucji w Hrubieszowie przed "terrorem ze strony polskich bojówek"[1]. Jednak dokumenty Przedstawicielstwa Ukraińskiego Komitetu Centralnego (UCK) w Lublinie wskazują, że do maja 1942 roku na terenie dystryktu lubelskiego zginęło z rąk polskiego podziemia ośmiu Ukraińców, z czego w powiecie hrubieszowskim dwóch. Bardziej prawdopodobna jest teza, że powstanie ukraińskiej samoobrony w Hrubieszowie było odpowiedzią na nasilające się zagrożenie ze strony komunistycznej partyzantki[1]. Podleganie legionuChełmski Legion Samoobrony (ChLS) nie podlegał bezpośrednio niemieckiemu dowództwu, w przeciwieństwie do innych formacji, takich jak (ULS)[2]. Według Andrija Bolanowskiego, chełmski legion miał relatywnie mniejsze powiązania z niemieckimi instancjami wojskowymi i nie posiadał niemieckiej kadry. Jego działalność była związana z ukraińskim życiem społeczno-politycznym[2]. Dokument Przedstawicielstwa UCK w Lublinie z 25 listopada 1943 roku wskazuje, że niektóre elementy ChLS, określane jako „Samoochrona”, podlegały SD i niemieckim władzom cywilnym, takim jak starosta w Chełmie. Na poziomie gmin pododdziały samoobrony były organizowane przez ukraińskich burmistrzów w Hańsku i Sosnowicy[2]. W latach 1943–1944 dowództwo ChLS manewrowało między niemieckimi władzami a ukraińskimi nacjonalistami, melnykowcami i banderowcami, którzy rywalizowali o kontrolę nad formacją[3]. Na przełomie 1942/1943 roku sztab ChLS nawiązał kontakt z oddziałami UPA Tarasa Bulby-Borowcia na Polesiu. Współpraca z częścią OUN-M dotyczyła formowania oddziałów partyzanckich do walki z Niemcami, Sowietami i polskim podziemiem. Roman Kyweluk „Woron”, dowódca melnykowskich oddziałów na Wołyniu, przeszedł do ChLS, zajmując się instruktażem wojskowym[3]. Rozbudowa Chełmskiego Legionu SamoobronyUkraińska samoobrona w Hrubieszowie początkowo liczyła około 20 osób[4]. Po zabójstwie pułkownika Wojnarowskiego przez Armię Krajową w marcu 1943 roku, Niemcy pozwolili na jej rozbudowę, planując osiągnąć stan 180 strzelców. Jednak do maja 1943 roku jednostka była słabo uzbrojona i liczyła tylko 60 osób, rozdzielonych na kilka pododdziałów[4]. Jedna z grup, licząca około 20 strzelców, chroniła sztab ChLS w Hrubieszowie, a pozostałych 40 rozlokowano w Sahryniu, Werbkowicach i Białopolu. Planowano utworzyć dodatkowe placówki w Grabowcu i Uchaniach. Wiosną 1944 roku w Uchaniach stacjonował oddział liczący około 40 osób, określany przez polskie podziemie jako "ukraińskie SS"[4]. Według Tarasa Bulby-Borowca, chełmski legion, nazywany Legionem Narodowej Samoobrony, działał jako wojsko przeciwpartyzanckie. Pod koniec 1943 roku oddział ten liczył około 400 osób, z czego 225 było uzbrojonych[4]. Po śmierci Wojnarowskiego oraz dwóch członków jego sztabu, dowództwo legionu objęli kolejno Łukaszczuk i Romanczenko. W tym czasie do sztabu ChLS dołączyli Iwan Chomyk, Mychajło Pawluk i Teodor Harasymjak[4]. Wiosną 1943 roku, po apelu do pułkownika Romana Suszki, do Hrubieszowskiego przybyła grupa zawodowych wojskowych z Warszawy i Lwowa, aby wesprzeć organizację samoobrony. W jej szeregach znaleźli się ukraińscy wojskowi: Petro Oksentiw „Terlica”, Horczynski, oraz Roman Kyweluk „Woron”. Prowadzili oni kursy wojskowe dla legionistów, szkoląc około 200 osób, które podzielono na dwie sotnie i wyposażono w broń od żołnierzy węgierskich[5]. Przygotowano także emblematy z tryzubem na mundury[5]. Złoty okres legionu przypadł na lato 1943 roku[5]. Sztab w Hrubieszowie zdecydował o sformowaniu podobnych oddziałów na sąsiednich terenach dystryktu lubelskiego, m.in. w Tarnogrodzie. Celem było utworzenie dodatkowej formacji zbrojnej do ochrony ukraińskich instytucji i osadników, którzy mieli napłynąć z okolic Zamościa, Tomaszowa Lubelskiego i Hrubieszowa[5]. Organizatorem i dowódcą samoobrony w Tarnogrodzie był Wołodymyr Darmochwał, dyrektor powiatowego Związku Ukraińskich Spółdzielni w Biłgoraju. Pod koniec listopada 1943 roku oba oddziały ChLS odbyły rajd przez północno-zachodnią i środkową część powiatu hrubieszowskiego. Rajd miał odstraszyć Armię Krajową i Bataliony Chłopskie od ataków na wsie ukraińskie. W trakcie rajdu nie doszło do starć z polskim podziemiem. Mimo to, liczba Ukraińców zabitych przez polskie podziemie wzrosła w grudniu 1943 roku[5]. Darmochwał aktywnie podburzał miejscową ludność prawosławną przeciwko Polakom. Z meldunku Batalionów Chłopskich (BCh) z maja 1944 roku wynika, że nawoływał do ataków na Polaków, odwiedzając wsie takie jak Rakówka, Babice, Zamch i Księżpol[6]. Jego działania były wspierane przez rozgoryczenie miejscowych Ukraińców, wywołane rabunkami dokonywanymi przez oddziały leśne Armii Krajowej. W meldunku BCh żądano natychmiastowego powstrzymania działań żołnierzy AK we wsiach zamieszkanych przez ludność prawosławną oraz likwidacji osoby Darmochwała[6]. AK w szczególności zwróciło uwagę na jego działalność:[7]
18 lutego 1944 roku Tarnogród został na krótko opanowany przez wspólne siły polskiego podziemia: Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich oraz partyzantów sowieckich z 1. Ukraińskiej Dywizji Partyzanckiej im. S. Kowpaka. Wiosną 1944 roku Niemcy organizowali oddziały Ortschutzu złożone z Ukraińców w okolicach Leżajska, Tarnogrodu i Biłgoraja. Ich zadaniem była ochrona osiedli zamieszkanych głównie przez nasiedleńców, nękanych napadami partyzantów polskich i sowieckich[7]. Jeden z takich oddziałów, liczący ponad 20 osób, odbywał szkolenie w Tarnogrodzie. Podobne oddziały samoobrony organizowano również w okolicach Chełma i Włodawy. Ponad 90-osobowy oddział rozlokowano w miejscowościach takich jak Żmudź, Rakołupy, Hańsk, Olchowiec i Wyryki. Oddziały te były słabo uzbrojone, posiadając głównie karabiny z okresu I wojny światowej[7]. Do marca 1944 roku ukraińską samoobroną na terenie Lubelszczyzny dowodził płk Ołeksandr Kwitko, były oficer armii UNR i oficer kontraktowy WP[8]. Dokumenty polskiego podziemia potwierdzają istnienie ukraińskiego Selbstschutzu oraz milicji w okolicach Włodawy, organizowanych przez ukraińskich burmistrzów w Hańsku i Sosnowicy. Pododdziały Chełmskiego Legionu Samoobrony (ChLS), nazywane „Samoochroną” lub „ukraińską policją ochronną”, były tworzone głównie do ochrony ukraińskich wójtów i przedstawicieli UDK, zagrożonych atakami polskiego podziemia. Uczestniczyły również w akcjach represyjnych wobec polskiej ludności, np. w grudniu 1943 roku w pobliżu Tarnogrodu[8]. Zbrodnie dokonane przez Ukraińców w październiku 1943 roku na Polakach w powiecie hrubieszowskim spowodowały, że władze niemieckie zaczęły rozważać rozwiązanie tej formacji. Dokumenty Przedstawicielstwa (UCK) w Lublinie oraz raporty lwowskiej OUN-B potwierdzają te plany. Polacy, według ukraińskiego komitetu, mieli obiecać Niemcom "ład i porządek", aby pozbyć się ukraińskiej samoobrony z regionu[8]. Niemcy ostatecznie nie rozwiązali oddziałów ChLS , a na początku 1944 roku zaczęto organizować nowe jednostki, np. na Podlasiu[8]. W marcu 1944 roku oddziały te, obok ukraińskiej policji i bojówek banderowskich, walczyły z polską partyzantką, broniąc miejscowości takich jak Sahryń, Szychowice i Bereść. Chełmscy legioniści, wspólnie z bojówkami OUN-B oraz niemieckim 5. pułkiem policji SS, melnykowskim Ukraińskim Legionem Samoobrony ULS , przed i po 10 marca 1944 roku popełniali zbrodnie na polskiej ludności cywilnej[2]. Dokumenty polskiego podziemia z marca 1944 roku opisują działalność Ortschutzu jako opresyjnych formacji, które kontrolowały drogi i szosy, uniemożliwiając swobodne poruszanie się Polakom. Chełmska OUN w raporcie z maja 1944 roku wspomina o licznych zbrodniach popełnionych przez Ortschutz na Polakach, m.in. w Sahryniu, gdzie 10 marca rozstrzelano 12 Polaków[2]. Kolejne incydenty miały miejsce 13 i 14 marca na drogach Hrubieszów–Sokal i Hrubieszów–Zamość, gdzie zginęła bliżej nieokreślona liczba Polaków. W Metelinie spalono kolonię i zabito 10 Polaków, a w Hrubieszowie członek Ortschutzu zastrzelił Polaka na jednej z ulic[2]. Dalsze losy legionuLatem 1944 roku, z nadejściem frontu, większość legionistów wycofała się z Niemcami na zachód, w tym dowódcy lokalnych pododdziałów. Część jednak pozostała na Lubelszczyźnie, zasilając szeregi podziemia banderowskiego[3]. Przypisy
Linki zewnętrzneBibliografia
|
