Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny Światowej w Toruniu

Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny Światowej w Toruniu

Pomnik i groby dzieci zmarłych w obozie „Szmalcówka”
Nazwa pełna	Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II wojny światowej w Toruniu
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Adres	ul. Grudziądzka 129-137
Typ cmentarza	komunalny
Stan cmentarza	czynny
Powierzchnia cmentarza	ok. 3,4 ha[1]
Data otwarcia	1891
Położenie na mapie Torunia Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny Światowej w Toruniu
Położenie na mapie Polski Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny Światowej w Toruniu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny Światowej w Toruniu
53°02′00″N 18°36′37″E/53,033333 18,610278
Multimedia w Wikimedia Commons

Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny światowej w Toruniu – cmentarz komunalny w Toruniu położony przy ul. Grudziądzkiej 129-137, założony w 1891 roku. Istotną część pochowanych na nim stanowią ofiary rozmieszczonych w Toruniu hitlerowskich obozów jenieckich i przejściowych.

Pierwszy projekt nowego cmentarza dla katolików i ewangelików we wsi Mokre przedstawił pastor ewangelicki Andriessen w połowie 1889 roku. Było to motywowane wyczerpywaniem się miejsca na starym cmentarzu mokrzeńskim oraz panującymi tam fatalnymi warunkami higienicznymi^[2]. Rok później wybrano miejsce – niewielki lasek położony w znacznym oddaleniu od centrum Torunia, przy szosie prowadzącej na Chełmżę. Mimo protestów ze strony parafii Najświętszej Maryi Panny, 13 grudnia 1891 roku dokonano na nim pierwszego pochówku. W 1906 roku do cmentarza przyłączono pusty do tej pory teren położony wzdłuż ul. Wielki Rów do ul. Koniuchy^[3]. Po kolejnym rozszerzeniu (dodanie działki od ulicy Grudziądzkiej w okresie międzywojennym) cmentarz składał się z 25 kwater^[4].

Większość grobów pochodzi z pocz. XX wieku i z okresu międzywojennego^[5].

W czasie II wojny światowej na cmentarzu pochowane zostały ofiary obozu Szmalcówka. Po zakończeniu konfliktu przeniesiono na niego część szczątków Żydów zamordowanych w regionie toruńskim oraz żołnierzy i jeńców radzieckich^[5]. W maju 1997 roku na cmentarz przeniesione zostały pozostałości pomnika wdzięczności Armii Czerwonej, położonego pierwotnie w centrum Torunia^[6].

Na terenie cmentarza znajduje się kostnica, która została wzniesiona w XIX wieku^[1].

Większość pochowanych stanowią ofiary II wojny światowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa sprawuje opiekę nad dziewięcioma mogiła i pomnikami, stanowiącymi miejsce pamięci narodowej. W skład mogił wchodzą^[1]:

• mogiła 711 zamordowanych Polaków;
• mogiła 91 Polaków zamordowanych w latach 1939–1945 w Szmalcówce;
• mogiła z pomnikiem, mieszcząca się w miejscu złożenia prochów ofiar zbrodni w Barbarce;
• mogiła 140 Polaków, którzy zmarli podczas powrotu z obozów koncentracyjnych;
• mogiła z pomnikiem 334 zamordowanych dzieci polskich;
• mogiła zbiorowa dzieci polskich zmarłych latach 1940–1943 w Szmalcówce;
• mogiła pomordowanych Żydówek z Chorabia;
• mogiła 541 żołnierzy Armii Czerwonej poległych w 1945 roku;
• pomnik Sybiraków W hołdzie pomordowanym i zmarłym na nieludzkiej ziemi w latach 1940-1956.

Ponadto na cmentarzu zostali pochowani:

• Julian Nowicki (1912–1936) – robotnik, członek Komunistycznej Partii Polski^[1];
• Idzi i Regina Krymscy – nauczyciele i wychowawcy młodzieży^[1];
• Jan Ratyński (zm. 1997) – żołnierz Armii Krajowej^[1];
• Leon Jeśmanowicz – matematyk, karykaturzysta, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu^[7][8].

• Cmentarze w Toruniu

• Brunon Kamiński: Jeśmanowicz Leon. W: Krzysztof Mikulski (red.): Toruński Słownik Biograficzny. T. 2. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2000.
• Magdalena Niedzielska: Toruńskie cmentarze. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992. ISBN 83-85196-66-8.
• Antoni Ziółkiewicz, Adam Paczuski: Pomniki Torunia. Toruń: Wydawnictwo Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturalnego w Toruniu, 2002. ISBN 83-87768-85-5.