Cmentarz św. Wincentego à Paulo w Bydgoszczy – cmentarz katolicki w Bydgoszczy.
Lokalizacja
Cmentarz znajduje się na wschodnim obrzeżu Osiedla Leśnego, w północnej części Bydgoszczy. Od zachodu graniczy z ul. Stefana Wyszyńskiego i świątynią parafialną pw. Zmartwychwstania Pańskiego, od wschodu z terenem składowo-przemysłowym, od południa z ul. Pułaskiego i zabudową, zaś od północy z linią kolejową.
Historia
Cmentarz powstał w latach 1882–1885 na terenie podmiejskiej gminy Bielawy. Przeznaczony był zarówno dla katolików, jak i ewangelików
Jego pierwotny obszar wynosił 1 ha, a w 1910 r. został powiększony o 0,5 ha[1].
Po przejściu Bydgoszczy do odrodzonej Rzeczypospolitej w 1920 r. i znacznym poszerzeniu granic miasta, cmentarz został włączony w gestię służb komunalnych.
W 1924 r. na Bielawkach została erygowana nowa parafia katolicka św. Wincentego à Paulo, a jej organizację powierzono Zgromadzeniu Misjonarzy z Krakowa. Świątynię parafialną w formie rzymskiego Panteonu zlokalizowano przy alejach Ossolińskich i wznoszono przez cały okres międzywojenny.
W 1924 r. Rada Miasta przekazała parafii nieodpłatnie cmentarz na Bielawach, a w 1929 r. zbyła dodatkowo parcelę o powierzchni 2 ha. Kolejne powiększenia terenu cmentarza nastąpiły: w 1945 r., w latach 70. XX w. i w 1981 r.[1]
W 1933 r. wzniesiono kaplicę przedpogrzebową według projektu inż. Bolesława Polakiewicza[2], a po II wojnie światowej na osi głównej alei wybudowano betonowy krzyż, przy którym w latach 70. XX w. ustawiono figurę Matki Boskiej[1].
W 1970 r. na osiedlu Leśnym został powołany ośrodek duszpasterski, którego kaplicą wyznaczono dom przedpogrzebowy na cmentarzu.
15 grudnia 1979 r. została erygowana parafia Zmartwychwstania Pańskiego, wydzielona z parafii św. Wincentego à Paulo. Lokalizację nowej świątyni ustalono na działce pochodzącej z darowizny, położonej na dawnym wyrobisku piasku i sąsiadującej od północy z cmentarzem. Dwukondygnacyjny kościół powstał w latach 1981–1985 według projektu arch. J. Sudara, Gronowskiego i T. Czerniawskiego, wszyscy z Bydgoszczy. Teren otaczający kościół włączono w obręb cmentarza.
Poświęcenie świątyni nastąpiło 26 września 1982 r., a jego konsekracja 24 marca 1985 r. przez ks. bp Jana Nowaka.
Kościół posiada powierzchnię użytkową 500 m², a w jego otoczeniu w latach 1985–1987 wzniesiono dom parafialny oraz plebanię[3].
Charakterystyka
Cmentarz posiada wymiary: 300 × 400 m i powierzchnię 18 ha. Obszar posiada rzut w formie litery „L”. Na jego terenie pochowanych jest ok. 35 tys. osób[4]. Najstarsza, przedwojenna część cmentarza znajduje się w jego centrum (na południe od kościoła Zmartwychwstania Pańskiego)[1].
Cmentarz jest ogrodzony betonowo-metalowym ogrodzeniem, w którym wykonano 3 bramy wejściowe: dwie od strony ul. Wyszyńskiego i jedną od ul. Pułaskiego. Możliwe jest także wejście od strony kościoła Zmartwychwstania Pańskiego[1].
Pod względem powierzchni i liczby pochowanych osób cmentarz jest drugą nekropolią w Bydgoszczy po cmentarzu komunalnym przy ul. Wiślanej[1].
Pochowani
Zasłużeni
Niektóre osoby zasłużone dla Bydgoszczy i regionu pochowane na cmentarzu[5]:
| Osoba
|
Rok urodzenia
|
Rok śmierci
|
Uwagi
|
| Karol Alchimowicz
|
1911
|
1996
|
Plastyk, operator filmowy, fotografik, współzałożyciel klubu filmowców Jupiter. Malował miniatury – kopie dzieł wybitnych malarzy. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
|
| Stanisław Betlejewski
|
1933
|
2021
|
Profesor dr hab. nauk medycznych, współtwórca polskiej szkoły otolaryngologii. Od 1984 do 2004 kierownik Kliniki Otolaryngologii bydgoskiego szpitala im. Jurasza[6].
|
| Jan Biedowicz
|
1890
|
1961
|
Artysta plastyk, nauczyciel. Od 1923 r. w Bydgoszczy. Po wojnie wizytator szkolnictwa artystycznego. Autor obrazów z kręgu postimpresjonizmu. Kilka jego prac znajduje się w Muzeum Okręgowym.
|
| Stanisław Brandowski
|
1864
|
1935
|
Dziennikarz, literat, wydawca. Pracował w redakcjach polskich czasopism w Krakowie i Lwowie. Od 1923 r. związał się z „Dziennikiem Bydgoskim”. Oprócz pracy dziennikarskiej zajmował się pisarstwem. Bibliografia jego tekstów obejmuje kilkaset artykułów, opowiadań, nowel, powieści i dramatów.
|
| Eugenia Czarlińska-Schedlin
|
1883
|
1968
|
Zasłużona nauczycielka i społecznik. W okresie zaboru pruskiego prowadziła Bibliotekę Polską. Po odzyskaniu niepodległości pracowała w Miejskim Katolickim Gimnazjum Żeńskim. W czasie okupacji brała udział w tajnym nauczaniu. Patronka ulicy Czarlińskich na osiedlu Niepodległości w Fordonie.
|
| Władysław Dreas
|
1884
|
1975
|
W 1920 r. przybył z Westfalii do Nakła, a w 1925 r. do Bydgoszczy. Pracował w pionie policyjnym Starostwa Powiatowego. Współzałożyciel Bydgoskiego Towarzystwa Numizmatycznego. W 1945 r. mianowany wicestarostą. Autor opracowania „Powiat bydgoski oskarża”.
|
| Tadeusz Esman
|
1903
|
1987
|
Historyk, archiwista, działacz społeczny i polityczny. Od 1927 w Bydgoszczy. Organizator i dyrektor Oddziału Wojewódzkiego Archiwum Państwowego. W 1945 r. organizował i był wiceprezesem Wojewódzkiej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich oraz Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. Od 1971 r. honorowy członek TMMB, w którym wiele lat był wiceprezesem. Działacz Stronnictwa Demokratycznego.
|
| Wincenty Gordon
|
1900
|
1982
|
Współzałożyciel harcerstwa w Bydgoszczy. W czasie II wojny światowej należał do „Szarych Szeregów”. Niestrudzony szperacz dziejów miasta i jego kronikarz. Publikował w „Kalendarzu Bydgoskim”, Ilustrowanym Kurierze Polskim i „Dzienniku Wieczornym”. Jego cykle to: „Z teki szperacza”, „Bydgoskie dzielnice”, „Bydgoskie kościoły”. Od 1980 r. Honorowy członek TMMB. Patron ulicy na osiedlu Przylesie w Fordonie
|
| Stanisław Iżela
|
1914
|
2000
|
Uczestnik kampanii wrześniowej. Należał do AK. Od 1946 r. w Bydgoszczy. Dawny piłkarz Cracovii, należał do BKS Polonia w latach 1946–1949. Dwadzieścia lat śpiewał (tenor) w operach i operetkach.
|
| Bernard Kaczmarek
|
1909
|
1982
|
Handlowiec. W konspiracji, we współpracy z AK i „Mieczem i Pługiem” założył grupę, która doprowadziła do wykrycia i zbombardowania wyrzutni rakiet V1 w Peenemünde. Kawaler Orderu Virtuti Militari[7].
|
| Maksymilian Kasprzak
|
1920
|
2021
|
Ostatni żyjący ułan 8 Pułku Strzelców Konnych, działacz Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, harcerz, członek honorowy Towarzystwa Wioślarskiego; uhonorowany w 2019 roku medalem Unitas Durat Palatinatus Cuiaviano-Pomeraniensis[8][9].
|
| Andrzej Kulwieć
|
1884
|
1946
|
Kapitan Wojska Polskiego. Wykładowca w Szkole Podchorążych. Współpracował z „Belloną”, „Żołnierzem Polskim, „Polską Zbrojną” i z bydgoskimi gazetami. Zajmował się tematyką historyczną, której poświęcał szkice, eseje i rozprawki popularnonaukowe. W Pomorskim Muzeum Wojskowym znajduje się tablica pamięci.
|
| Kazimierz Kummer
|
1934
|
1962
|
Literat i dziennikarz. Od 1956 r. w Bydgoszczy Redaktor audycji literackich w Rozgłośni Polskiego Radia. Publikował reportaże, felietony i utwory prozatorskie. Autor powieści „Klatka” (osnutej na kanwie bydgoskich wydarzeń we wrześniu 1939 r.) oraz tomu prozy „Namiętności”.
|
| Elżbieta Laskowska[10]
|
1946
|
2022
|
Filolog, prof. dr hab, wykładowca na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego
|
| Edmund Lehman[11]
|
1935
|
2017
|
Wojewoda bydgoski od 1973 do 1981 i poseł na Sejm PRL VI kadencji.
|
| Dimitrios Nikolaidis
|
1949
|
2001
|
Grek urodzony w Bułgarii. Wszechstronnie wykształcony (filologia nowogrecka, historia z archeologią, teologia). Autor zbioru wierszy „Odys i ja”, powieści „Dolina Józefata”. Od 1987 r. w Bydgoszczy. Tłumacz literatury polskiej na język bułgarski i odwrotnie. Nagrodzony w konkursie poetyckim „Ikarowe strofy” (1994).
|
| Marian Norkowski
|
1935
|
2001
|
Sportowiec. Od 1953 r. w Bydgoszczy. Grał w klubie „Gwardia” („Polonia”). W znaczącym stopniu wpłynął na awans drużyny piłkarskiej do I ligi. Był w niej dwukrotnie królem (1958, 1960) i wicekrólem (1961) strzelców. Reprezentant Polski. W 1960 r. w składzie reprezentacji narodowej na olimpiadę w Rzymie.
|
| Jerzy Orlicz
|
1930
|
2004
|
Założyciel i długoletni prezes Klubu Miłośników Filmu „Mozaika”. Przez 18 lat członek zarządu Rady Polskiej Federacji DKF w Warszawie. Patron ulicy na Czyżkówku.
|
| Mieczysław Połukard
|
1930
|
1985
|
Sportowiec. Od 1955 w Bydgoszczy, gdzie w „Gwardii” („Polonii”) jeździł na żużlu. Indywidualny (1954) i drużynowy (1955) mistrz Polski. Zwycięzca Kryterium Asów (1958). Był pierwszym polskim żużlowcem, który zakwalifikował się do finału indywidualnych mistrzostw świata (1959). Dwukrotny medalista drużynowych mistrzostw świata (złoty 1961 i brązowy 1962 medal). Zdobywca Złotego Kasku (1965). Karierę sportową przerwał wypadek w 1968 r., w wyniku którego amputowano mu nogę. Zajął się wówczas szkoleniem młodzieży żużlowej. Zginął na torze, potrącony przez młodego zawodnika. Patron ulicy na osiedlu Przylesie w Fordonie.
|
| Marek Sobczak
|
1953
|
2014
|
Satyryk, artysta kabaretowy, współtwórca Kabaretu Klika[12]
|
| Bogusław Sujkowski
|
1900
|
1964
|
Z zawodu leśnik. Od 1946 w Bydgoszczy. Autor 25. książek historycznych. Debiutował w 1930 r. powieścią „Garść wspomnień piechura”. Ważniejsze z nich to: „Bolko zapomniany”, „Liście koka”, „Nie bogowie”, „Dziewice słońca” i „Jantarowy szlak”. Patron ulicy na Jarach.
|
| Augustyn Träger-Sęk
|
1896
|
1957
|
Pracownik wywiadu Wojska Polskiego. Od 1934 r. w Bydgoszczy. W czasie II wojny światowej działał w organizacji „Miecz i Pług”. Brał udział w lokalizacji miejsca produkcji rakiet V1 i V2 w Peenemünde. Meldunki z tej bazy dostarczane mu przez syna Romana przekazywał do wywiadu AK w Warszawie. Stamtąd trafiały do Londynu. Ich efektem było zniszczenie fabryki przez lotnictwo alianckie. Na kamienicy, w której mieszkał przy Wełnianym Rynku 10 znajduje się tablica pamięci.
|
| Janusz Umiński
|
1932
|
2023
|
Zasłużony działacz PTTK, autor licznych przewodników i publikacji turystycznych[13].
|
| Zdzisław Wendyński
|
1919
|
1984
|
Dyrygent, współzałożyciel i pierwszy kierownik bydgoskiego Studia Operowego (1956), w latach 1964–1969 dyrektor i kierownik artystyczny Państwowego Teatru Muzycznego Opery i Operetki w Bydgoszczy.
|
| Mieczysław Wielicz
|
1910
|
1983
|
Właściwe nazwisko: Kowalczyk. W sezonie 1938–1939 i od 1945 w Bydgoszczy. Aktor i reżyser teatralny. Ulubieniec publiczności, w przeciągu 50. lat wystąpił w 240. spektaklach. Prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu. Patron ulicy na osiedlu Przylesie w Fordonie.
|
Galeria
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Woźniak Zbigniew: Bydgoskie cmentarze. [w.] Bydgoska Gospodarka Komunalna. Bydgoszcz 1996. ISBN 83-85860-37-1.
- Rudnicki Daniel Bernard: Cmentarz na Bielawach. Cmentarz parafii pw. św. Wincentego a’Paulo w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2009. ISBN 978-83929542-0-0.
| Cmentarze komunalne |
|
|---|
| Cmentarze katolickie |
|
|---|
| Cmentarze ewangelickie |
|
|---|
| Cmentarze żydowskie |
|
|---|
| Cmentarze martyrologiczne |
|
|---|
