Czitaliszte

Czitaliszte, czasami w polskiej literaturze zapisywane jako czytaliszcze (bułg. читалище [t͡ʃiˈtaliʃtɛ]) – typowa w Bułgarii instytucja publiczna^[1], której budynki spełniają jednocześnie kilka funkcji. Oprócz podstawowej roli biblioteki, w placówkach kulturalnych tego typu mogą znajdować się również teatr i kino. W Bułgarii czitaliszta to także centra społeczności lokalnych. Obiekty te mają charakter edukacyjny – ludzie w różnym wieku mogą tam uczęszczać na kursy m.in. taneczne, sportowe, muzyczne, czy języków obcych. Prowadzone są koła zainteresowań. Organizowane są występy teatralne i seanse filmowe. W czitalisztach działają chóry oraz zespoły ludowe. Są także miejscem konferencji lub zebrań. Czitaliszta spełniają również funkcję instytucji filantropijnych^[2]. Czitaliszta zarejestrowane są jako organizacje non-profit, jak przewidziano w „prawie o instytucji publicznej czitaliszt”, przyjętej w 1996^[3]. W Polsce podobną rolę do bułgarskiej instytucji, pełnią domy kultury^[4][5].

Początki instytucji tego typu sięgają lat 50. XIX wieku, kiedy nastąpił koniec panowania imperium osmańskiego. Pierwsza placówka czitaliszta pojawiła się w bułgarskim mieście Swisztow w roku 1856^[6]. Mimo pierwotnej funkcji instytucji, „czytelnie” stopniowo ewoluowały, a ich rola w edukacji, jak i działalności dobroczynnej stała się z czasem najważniejsza^[7]. Czitaliszta odgrywały niebagatelną rolę podczas bułgarskiego odrodzenia narodowego. W XIX i na początku XX wieku miały one decydujący wpływ na utrzymanie, a także rozwój kultury Bułgarii. Placówki czitaliszt stały się niezależne, działając na zasadzie wolontariatu, propagując utworzenie nowej formy umowy społecznej, co było bezprecedensowym wydarzeniem w historii Bułgarii. Co istotne czitaliszta były pierwszym świeckim „centrum integracji społecznej”, do których wstęp mieli wszyscy, bez względu na wiek, wyznanie, czy płeć. Z czasem znalazły one szczególne miejsce w społeczeństwie bułgarskim, dzięki czemu ta trwała i stabilna instytucja odegrała kluczową rolę w procesach narodowego zjednoczenia, jak i przemian społecznych^[3].

Na początku lat 90. XX wieku, kiedy w Bułgarii zainicjowano reformy, czitaliszta natrafiły na problem adaptacji w nowej rzeczywistości, w której zmieniły się warunki społeczno-ekonomiczne, a wartości i potrzeby Bułgarów zmieniały się stosunkowo szybko. Dotacje państwowe dla tej instytucji znacznie zredukowano, przez co większość jej oddziałów zmniejszyło liczbę zatrudnionych, jednocześnie ograniczając zakres ich działalności. Obecnie bułgarskie „domy kultury”^[a] nie są już tak popularne, gdzie zakres ich działalności jest zawężony względem lat poprzednich. W ostatnim czasie poprzez modernizację instytucji, budynki czitaliszt przekształciły się w miejsca wydarzeń publicznych.

W kwietniu 2014 roku liczba zarejestrowanych czitaliszt w Bułgarii wynosiła 3578^[8][9].

• Placówka „Nadeżda” znajdująca się na terenie miasta Wielkie Tyrnowo, była pierwszą, którą wyposażono w salę kinową^[10].

• 
  Czitaliszte Christo Botewa w Bożuriszte
• 
  Czitaliszte w Jambole
• 
  Budynek instytucji kultury „Zarja” w Chaskowie
• 
  Czitaliszte Cyryla i Metodego w Topołowgradzie
• 
  Czitaliszte Chadżi Nencza Paławejewa w Kopriwszticy wybudowane w 1869
• 
  Narodowe Czitaliszte w Gabrowie znajdujące się w Teatrze Dramatycznym Racza Stojanowa

• czytelnia

• (bułg.) Strona dotycząca czitaliszt
• (bułg.) Informacyjny blog o czitalisztach