Dozwolony użytek biblioteczny – potoczna nazwa jednej z postaci dozwolonego użytku publicznego, która pozwala niektórym instytucjom, m.in. bibliotekom, udostępniać zbiory. W ustawie o prawie autorskim z 1994[1] został uregulowany w art. 28. Ta regulacja stanowi ograniczenie autorskiego prawa do publicznego użyczania egzemplarzy utworów (public lending right) i jest zgodna przepisami art. 5 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29/WE (tzw. „internetowej”)[2] i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115/WE w sprawie prawa najmu i użyczenia[3].
Beneficjenci
Przepis o tzw. dozwolonym użytku bibliotecznym ustanawia wyjątek na rzecz instytucji, które niekomercyjnie udostępniają utwory (użyczają egzemplarze utworów) w zakresie swojej działalności statutowej. Mogą one także pobierać opłaty z tytułu kosztów użyczenia, ponieważ nie jest to działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej[4]. Na tę regulację mogą powoływać się ściśle określone podmioty: niektóre instytuty badawcze[5] i instytuty naukowePolskiej Akademii Nauk[6], ponadto instytucje oświatowe[7], uczelnie[8], biblioteki[9]muzea[10] oraz archiwa[11].
Ten katalog został ukształtowany na wzór regulacji w dyrektywie 2001/29/WE, która wymienia ogólnodostępne biblioteki, instytucje edukacyjne, muzea i archiwa[12]. Przed nowelizacją z 2015 przepis obejmował jedynie biblioteki, archiwa i szkoły[13].
Dozwolone korzystanie
Wymienione podmioty mogą użyczać egzemplarze rozpowszechnionych utworów oraz udostępniać niematerialne kopie utworów. W ramach nowelizacji z 2015 sformułowanie „udostępniać egzemplarze” zmieniono na „użyczać egzemplarze”, co wprowadziło ujednolicenie z przepisami dyrektywy 2006/115/WE, jednak nie rozwiało wątpliwości dotyczących użyczania czytników zawierających niematerialne kopie utworów[14]. Dozwolone udostępnianie niematerialnych kopii utworów może odbywać się jedynie dla celów badawczych lub poznawczych i na terenie tych instytucji. Wyłączenie dotyczące utworów, które według art. 5 ust. 3 lit. n) dyrektywy 2001/29/WE „podlegają zasadom zakupu lub licencji”, zawarto w ust. 3[15].
Omawiany przepis pozwala także zwielokrotniać użyczane egzemplarze i udostępniane niematerialne kopie utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów instytucji. W nowelizacji z 2015 dopuszczono sporządzanie niematerialnych kopii utworów oraz sporządzanie kopii utworów nierozpowszechnionych. Dzięki temu na podstawie tego przepisu można digitalizowaćstarodruki. Wydaje się, że omawiany przepis nie może stanowić wyjątku od autorskiego prawa do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności[16].
W ramach nowelizacji z 2015 wprowadzono prawo do wynagrodzenia dla podmiotów praw autorskich z tytułu omawianego publicznego użyczania (public lending right). Było to dostosowaniem polskich przepisów do art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115/WE. To wynagrodzenie dotyczy wyłącznie drukowanych egzemplarzy utworów literackich wyrażonych w języku polskim, użyczanych na zewnątrz przez biblioteki publiczne, z wyjątkiem Biblioteki Narodowej. Zastosowanie wymogu językowego służy wspieraniu polskiej literatury. Objęcie prawem do wynagrodzenia działalności bibliotek publicznych i jedynie drukowanych egzemplarzy utworów literackich uzasadniono proporcjonalną przewagą takich użyczeń. Według uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej pr. aut. biblioteki publiczne realizują 86,90% ogółu użyczeń, a użyczenia utworów innych niż literackie stanowią 2,74% ogółu[17].
Omawianego przepisu nie stosuje się do baz danych. Zdaniem części prawników to wyłączenie nie powinno dotyczyć bibliotek naukowych[18].
Przypisy
↑Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1062), dalej jako: pr. aut.
↑Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 maja 2001 w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. U. UE L z 22 czerwca 2001).
↑Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 12 grudnia 2006 2006/115/WE w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 376 z 27 grudnia 2006). Szerzej na temat tej postaci ograniczenia prawa do publicznego użyczania egzemplarzy utworów: Szczotka 2013 ↓, s. 369 i nn. oraz przywołana tam literatura.
↑W tym przepisie zawarto interpretację odnośnego przepisu dyrektywy dokonaną przez TSUE w wyroku z 11 września 2014, C-117/13, Technische Universität Darmstadt v. Eugen Ulmer KG, ECLI:EU:C:2014:2196, cyt. za: Barta i Markiewicz 2016 ↓, s. 481; Uzasadnienie…, s. 21.
↑Szerzej na temat zwielokrotniania bibliotecznego, w tym zakresu digitalizacji: Barta i Markiewicz 2016 ↓, s. 259 i nn.
JanuszJ.BartaJanuszJ., RyszardR.MarkiewiczRyszardR., Prawo autorskie, Warszawa: Wolters Kluwer, 2016, ISBN 978-83-264-9694-3.
KrzysztofK.GienasKrzysztofK., Komentarz do art. 28, [w:] AndrzejA.Drzewiecki i inni, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych: komentarz, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2016, ISBN 978-83-255-8504-4, OCLC953152925.
SybillaS.Stanisławska-KlocSybillaS., Komentarz do art. 301, [w:] MarekM.Bukowski i inni, Prawo autorskie i prawa pokrewne, DamianD.Flisak (red.), Warszawa: LEX a Wolters Kluwer business, 2015, ISBN 978-83-264-3326-9, OCLC903322376.
JerzyJ.SzczotkaJerzyJ., Najem i użyczenie egzemplarzy utworu jako odrębne pola eksploatacji, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2013, ISBN 978-83-264-4142-4, OCLC864182909.
ElżbietaE.TrapleElżbietaE., Komentarz do art. 29, [w:] MonikaM.Czajkowska-Dąbrowska i inni, Prawo autorskie i prawa pokrewne, wyd. 5, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011, ISBN 978-83-264-1493-0.
