Działy Orawskie

Wzgórza nad słowacką wsią Jasienica Orawska w dolinie Białej Orawy
Megaregion	Region karpacki
Prowincja	Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Makroregion	Beskidy Zachodnie
Mezoregion	Działy Orawskie
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: – woj. małopolskie Słowacja: – kraj żyliński

Działy Orawskie (słow. Oravské diely) – region geograficzny o krajobrazie pogórskim położony w Beskidach Zachodnich, na pograniczu polsko-słowackim, w obrębie regionu kulturowego Orawy. Obejmuje obszar wzniesień między masywami Babiej Góry i Pilska na północy oraz Jeziorem Orawskim na południu^[1]. Wyszczególniony jako mezoregion oznaczony numerem 513.58 w regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku sporządzonej przez zespół geografów pod kierownictwem Jerzego Solona^[2].

Działy zajmują terytorium 307 km², w tym 115 km² (tj. 37,5%) w Polsce. Są jedynym polskim mezoregionem należącym w pełni do zlewiska Morza Czarnego. Występują tu podłużne i łagodnie nachylone fliszowe wzgórza, które rozdzielają szerokie doliny potoków spływających spod południowych stoków Pilska i Babiej Góry. Ważniejsze szczyty to słowacka Wrata (1051 m) i graniczny Wajdów Groń (929 m). Niezbyt duże przewyższenia, rzędu 150 m, nadają pogórzu charakter strefy przejściowej pomiędzy górami Beskidu Żywiecko-Orawskiego, a wypłaszczeniem Kotliny Orawsko-Nowotarskiej^[3].

Jest to kraina rolniczo-leśna, gdzie wiejskie osadnictwo i użytki rolne (głównie użytki zielone) w dolinach sąsiadują z zespołami świerka, jodły i buka na wzgórzach^[4]. Mimo znacznego przekształcenia szaty roślinnej przez człowieka, występują tu gatunki roślin rzadkich w Karpatach. W polskiej części regionu odnotowano stanowiska: turzycy skąpokwiatowej^[5], turzycy dwupiennej^[6], rdestnicy alpejskiej^[7], ostrożnia głowacza^[8], czermieni błotnej^[9], modrzewnicy pospolitej^[10], marzanki pagórkowatej^[11], pływacza drobnego^[12], rosiczki długolistnej^[13]. Słowacka część leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Górna Orawa” i posiada cenne przyrodniczo torfowiska w okolicach wsi Mutne i Klin^[14].

Według Jarosława Balona i Miłosza Jodłowskiego, współautorów regionalizacji z 2018 roku, region sąsiaduje z Beskidem Żywiecko-Orawskim i Kotliną Orawsko-Nowotarską, a ponadto na krótkich odcinkach z Beskidem Żywiecko-Kisuckim, Pogórzem Orawsko-Jordanowskim i Magurą Orawską. Rozciąga się ukosem z południowego zachodu na północny wschód, mniej więcej od wsi Zakamienny Klin w dolinie rzeki Białej Orawy, do wsi Jabłonka w dolinie Czarnej Orawy^[15].

Starszy podział Jerzego Kondrackiego definiuje Działy Orawskie bardziej wąsko i klasyfikuje je jako mikroregion w rozległym mezoregionie Beskidu Żywieckiego. Mikroregion ten na wschodzie także sięga okolic wsi Jabłonka i doliny potoku Zubrzycy, na zachodzie dochodzi jednak tylko do wsi Rabcza i doliny rzeki Półgórzanki, przechodząc tu w mikroregion Beskidu Żywiecko-Orawskiego^[16].

Regionalizacja Słowacji autorstwa Emila Mazúra i Michala Lukniša na omawianym obszarze wyróżnia dwa odrębne regiony ułożone pasmowo. Na północy, u podnóży masywów Babiej Góry i Pilska, rozciąga się obniżenie o nazwie Podbeskydská brázda, a pod nim, na południu, do Jeziora Orawskiego przylega podwyższenie oznaczone jako Podbeskydská vrchovina^[17].

Jeszcze inaczej Działy Orawskie są ujmowane w literaturze turystyczno-krajoznawczej. Stanisław Figiel w monografii o Beskidzie Żywieckim określa tym terminem dwie grupy wzniesień w otoczeniu Czarnej Orawy – trzy przedłużenia południowych ramion Babiej Góry (tzw. Dział Rabczycki z wzniesieniem Wajdów Gronia, Dział Lipnicki z Polanami i Dział Zubrzycki z Kamionkiem) oraz trzy zachodnie odnogi Pasma Podhalańskiego (Dział Bembeński z Madejową, Dział Wielki z Bukowińskim Wierchem i Dział Pająkowy z Pająków Wierchem)^[18]. Geografowie traktują tę drugą grupę jako integralną część Pasma Podhalańskiego, stanowiącego osobny region – u Jerzego Kondrackiego jest to Beskid Orawsko-Podhalański^[19], u Jarosława Balona i współpracowników – Pogórze Orawsko-Jordanowskie^[20].

• Balon J., Jodłowski M., Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich – studium metodologiczne, [w:] Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, red. Ziaja W., Jodłowski M., Kraków 2014, s. 85–106.
• Balon J., Jodłowski M., Krąż P., Beskidy Zachodnie (513.4–5), [w:] Regionalna geografia fizyczna Polski, red. Richling A., Solon J., Macias A., Balon J., Borzyszkowski J., Kistowski M., Poznań 2021, s. 481–496.
• Figiel S., Krzywda P., Janicka-Krzywda U., Wiśniewski W.W., Beskid Żywiecki. Przewodnik, Pruszków 2012, wydanie II.
• Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2002, wydanie III.
• Mazúr E., Lukniš M., Regionálne geomorfologické členenie Slovenskej socialistickej republiky, [w:] „Geografický časopis”, nr 30/2, 1978, s. 101–125.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Czerwona księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe, Kraków 2008.
• Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W., Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, [w:] „Geographia Polonica”, nr 91/2, 2018, s. 143–170.

• Mapa regionalizacji Polski z 2018 r. jako warstwa geoportalu „Geoserwis GDOŚ” w folderze „Inne dane środowiskowe”, warstwa „Mezoregiony fizycznogeograficzne”.