Galela (lud)

Galela

Muzułmanie z ludu Galela
Populacja	110 tys. (2015)[1]
Miejsce zamieszkania	Indonezja (Moluki Północne)
Język	galela, malajski (lokalny), ternate, indonezyjski
Religia	islam, chrześcijaństwo (protestantyzm), wierzenia tradycyjne
Grupa	ludy północnohalmaherskie, Molukańczycy, Indonezyjczycy
Pokrewne	Loloda, Tobelo, Ternate, Tidore

Galela – indonezyjska grupa etniczna zamieszkująca prowincję Moluki Północne, a przede wszystkim wyspę Halmahera (region Galela). Osiedlili się także na pobliskich wyspach: Morotai, Bacan i w archipelagu Obi^[2]. Według danych szacunkowych z 2015 r. ich populacja wynosi 110 tys. osób^[1]. Należą do ludów północnohalmaherskich (niebędących Austronezyjczykami)^[2][3] oraz są jedną z najliczniejszych grup etnicznych Halmahery^[4].

Posługują się językiem galela z rodziny języków północnohalmaherskich^[5], a także lokalnym malajskim^[6] i indonezyjskim^[7]. Malajski bywa przyswajany jako pierwszy język^[6]. W większości wyznają islam w odmianie sunnickiej, lecz są wśród nich również protestanci^[2][8]. Islam przyjęli pod wpływem ludu Ternate (XVII–XVIII w.)^[2], a chrześcijaństwo było szerzone przez holenderskich misjonarzy (od XIX w.)^[9][10]. Miejscowość Duma jest zamieszkiwana przez wyznawców protestantyzmu^[11].

Rodzime wierzenia Galela czerpią zarówno z animizmu, jak i kultury islamu. Elementy tradycyjnych wierzeń i praktyk (wiara w duchy, pozostałości szamanizmu, rytuały lecznicze) występują do dziś, aczkolwiek są już w zaniku u młodszego pokolenia^[12]. Istnieje wiara w niewidzialne istoty ludzkie Moro, zamieszkujące region Halmahery i Morotai^[13].

Pod względem językowym są blisko spokrewnieni z ludem Tobelo. Języki (bądź dialekty) grup Tobelo i Galela są częściowo wzajemnie zrozumiałe; wchodzą ze sobą w kontakt^[14]. Język galela (z fyli zachodniopapuaskiej) został dość dokładnie opisany przez misjonarzy, jako pierwszy spośród etnolektów północno-wschodniej Halmahery^[9]. Choć rozstrzygnięcia lingwistyczne umiejscawiają ich wśród użytkowników języków papuaskich, to czynniki kulturowe i fizyczne wiążą tę grupę z ludami austronezyjskimi^[15], potwierdzają to również badania genetyczne^[16][17].

Ich tradycyjne zajęcia to: rolnictwo (banany, ryż suchy, maniok, bataty, taro, ignamy, proso, rośliny strączkowe), wydobycie sago, rybołówstwo i łowiectwo oraz produkcja kopry. Do końca XIX wieku wielu członków ludu Galela zajmowało się handlem morskim i piractwem. Cechują się wysoką mobilnością zamieszkania^[2]. Podstawę organizacji społecznej stanowi społeczność sąsiedzka^[2]. Ludność Galela, podobnie jak Tobelo, zamieszkuje dziś różne regiony północnych Moluków^[18]. Ze względu na długookresowe kontakty handlowe prawie wszyscy mają znajomość innych języków, poza swoim etnicznym^[5]. Zdarzają się małżeństwa mieszane^[19].

Mieszkańcy południowej części Morotai, również używający języka galela, identyfikują się na podstawie lokalizacji geograficznej (w jęz. indonez. – jako orang Morotai zamiast orang Galela)^[20]. Bliski związek językowy łączy Galela z ludem Loloda^[21]. Południowa grupa Loloda posługuje się wręcz wariantem językiem galela (bądź bardzo podobnym językiem), przy czym lokalnie używa się nazwy „Loloda”^[22] bądź „Laba”^[23]. Ludność wsi Lemo-Lemo, wywodząca się z ludu Galela, posługuje się przede wszystkim językiem ternate, który zdominował większość domen komunikacji^[24][25].

Za sprawą działalności badawczej misjonarzy na przełomie XIX i XX w. kultura Galela została dość szczegółowo opisana w kolonialnych źródłach holenderskich^[26].

• PeterP. Bellwood PeterP., The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia, [w:] RogerR. Blench, MatthewM. Spriggs (red.), Archaeology and Language II: Correlating archaeological and linguistic hypotheses, London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140, DOI: 10.4324/9780203202913, ISBN 978-0-415-11761-6, OCLC 252876928 [dostęp 2022-09-03]  (ang.).
• Marwia Hi.M.H. Ibrahim Marwia Hi.M.H., Fonologi Isolek Non-Austronesia di Pulau Morotai, „Gramatika: Jurnal Ilmiah Kebahasaan dan Kesastraan”, 5 (1), 2017, s. 75–89, DOI: 10.31813/gramatika/5.1.2017.96.75--89, ISSN 2599-3283  (indonez.).
• NaomichiN. Ishige NaomichiN., The Traditional Spirit World, [w:] IshigeI. Naomichi (red.), The Galela of Halmahera: A Preliminary Survey, Osaka: National Museum of Ethnology, 1980 (Senri Ethnological Studies 7), s. 401–447, DOI: 10.15021/00003423, ISSN 1340-6787, OCLC 10019582 [dostęp 2022-09-29] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29]  (ang.).
• HowardH. Shelden HowardH., Galela pronominal verb prefixes, [w:] TomT. Dutton (red.), Papers in Papuan Linguistics No. 1, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1991 (Pacific Linguistics A-73), s. 161–175, DOI: 10.15144/PL-A73.161, ISBN 978-0-85883-393-7, OCLC 767987540 [dostęp 2022-09-20]  (ang.).
• DirkD. Teljeur DirkD., The symbolic system of the Giman of South Halmahera, Dordrecht–Providence: Foris Publications, 1990 (Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 142), DOI: 10.1515/9783111672380, ISBN 978-9-06-765460-9, ISBN 978-3-11-167238-0, OCLC 1110710205 [dostęp 2023-05-24]  (ang.).
• Leontine E.L.E. Visser Leontine E.L.E., Ritual Performance and Images of Good Governance in Halmahera, [w:] MichaelM. Hitchcock, Victor T.V.T. King (red.), Images of Malay-Indonesian Identity, Kuala Lumpur: Oxford University Press, 1997, s. 180–200, ISBN 978-983-56-0026-5, OCLC 36647780  (ang.).
• Clemens L.C.L. Voorhoeve Clemens L.C.L., The languages of the North Halmaheran stock, [w:] Papers in New Guinea linguistics. No. 26, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988 (Pacific Linguistics A-76), s. 181–209, DOI: 10.15144/PL-A76.181, ISBN 0-85883-370-0, OCLC 220535054 [dostęp 2022-09-28]  (ang.).

• Galela: Halmahera’s Far North. East-Indonesia.info. [dostęp 2022-09-29]. (ang.).
• Loloda: Halmahera’s Most Rugged Coastline. East-Indonesia.info. [dostęp 2023-09-12]. (ang.).