Gaoseng chuan

Gaoseng chuan (chiń. 高僧傳, pinyin Gāosēng chuán; kor. 고승전 Kosŭng chŏn; jap. Kōsōden; wiet. Cao tăng truyền; pol. Biografie wybitnych mnichów) – pierwsze tego typu dzieło w buddyjskiej literaturze; jedno z najważniejszych źródeł do poznania historii wczesnego buddyzmu w Chinach i chanu poprzez biografie.

Z przyczyn politycznych i z powodu antybuddyjskich nastawień u cesarskich historyków, biografie buddystów w Chinach nie były dobrze przedstawiane w źródłach urzędowych i najczęściej w ogóle były pomijane. Aby uzupełnić te braki buddyjscy badacze stworzyli własny system honorowania znakomitych i godnych uwagi buddystów, wzorowany na modelu urzędowym. Dostosowując ten biograficzny format właściwy dla chińskich dynastycznych opowieści, tradycja buddyjska przeszczepiła siebie w chińskie modele. Dlatego też duża część źródłowego materiału związanego z chińskim buddyzmem pochodzi z biografii buddyjskich mnichów, szczególnie w formie gaoseng chuan, czyli nowego gatunku literackiego biografii wybitnych mnichów. Pierwszym tekstem, od którego gatunek wziął nazwę, była praca Gaoseng chuan^[1].

Gaoseng chuan (lub Gaoseng zhuan) powstał około 520 roku i został napisany przez mnicha Huijiao (zm. 554). Praca ta upamiętnia czyny buddyjskich mnichów dzieląc ich na dziesięć kategorii, w ogóle nie związanych z tradycjami czy też szkołami, do których ci mnisi należeli. Dlatego praca ta jest pozbawiona sekciarskiego nastawienia, które pojawiło się dopiero w kilkaset lat później. Oto tych dziesięć kategorii:

• Tłumacze (chiń. 訳経 yijing) - juan (zwoje) 1-3
• Egzegeci (chiń. 義解 yijie) - zwoje 4-8
• Czyniący Cuda (chiń. 神異 shenyi) - zwoje 9, 10
• Praktykujący Medytację (chiń. 習禅 xichan) - zwój 11
• Wyjaśniający Dyscyplinę (chiń. 明律 minglu) - zwój 11
• Samospalający się (chiń. 亡身 wangshen) - zwój 12
• Kantorzy (chiń. 誦経 songjing) - zwój 12
• Promotorzy Pracy Zasług (chiń. 興福 xingfu) - zwój 13
• Autorzy Hymnów (chiń. 経師 jingshi) - zwój 13
• Wygłaszający Kazania (chiń. 唱導 changdao) - zwój 13^[2]

W pracy tej zawartych jest 499 biografii mnichów. Tylko dwie kategorie - Tłumaczy i Egzegetów - obejmują 332 osoby, czyli prawie 67% z wszystkich biografii, z czego egzegeci to 53.9% a tłumacze - 12.6%. Inne kategorie nawet nie zbliżają się do tych dwóch. Jest to całkowicie zrozumiałe, gdyż pierwsza taka biografia musiała zawierać nazwiska mnichów z wczesnych lat wprowadzania buddyzmu do Chin, gdy właśnie najbardziej potrzebni byli tłumacze oraz egzegeci i komentatorzy^[2].

Kolejne miejsca zajęli kantorzy - 33 mnichów, praktykujący medytację - 32 mnichów, czyniący cuda - 30 mnichów itd.

Ponieważ w Indiach nie było szkoły dhjany, pojawienie się mnichów, którzy całkowicie poświęcili się praktyce medytacji, było całkowicie fenomenem chińskim. W Gaoseng chuan pojawił się pierwszy termin związany z praktykującymi chan - xichan - jako określenie praktykujących samadhi lub siedzącą medytację. Samo określenie chan lub chang zong, oznaczające szkołę lub linię przekazu chan było używane najpierw przez ludzi z zewnątrz, którzy opisywali tymi słowami mnichów praktykujących medytację. Te określenia pojawiły się dopiero pod koniec VIII wieku^[3].

Gaoseng chuan zawiera biografie mnichów aktywnych głównie na południu Chin, dlatego liczba mnichów praktykujących medytację jest tak mała, bowiem praktykom tym oddawali się jednak głównie mnisi na północy Chin^[4].

Buddyzm dworu cesarskiego, tak jak on jest ukazany w Gaoseng chuan, był zjawiskiem multikulturalnym z ukrytymi napięciami, w którym polityczne i soteriologiczne wydarzenia zarówno wzmacniały siebie jak i zagrażały sobie nawzajem. Pojawiają się liczne przykłady mnichów, którzy są proszeni o użycie swoich mocy, aby służyły one tym, którzy są u władzy. Są również przykłady niepobożnych władców, którzy źle skończyli. Ukazano także polityczne korzyści wynikające z pobożności. W świecie ukazanym w tym tekście, mnisi ryzykowali na różne sposoby; byli przedmiotem, jak np. Kumaradżiwa, gwałtownych charakterów i pragnień panującej elity, ale również, tak jak Buddhabhadra, byli prześladowani przez intrygi i oszczerstwa innych mnichów^[5].

Typologiczna zasada organizacyjna zastosowana przez Huijiao w Gaoseng chuan została odziedziczona przez Daoxuana i użyta w jego pracy Xu gaoseng chuan, kolejnym dziele z gatunku gaoseng chuan^[6].

Tak jak do innych tekstów z gatunku "gaoseng chuan" tak do biografii w Gaoseng chuan należy podchodzić krytycznie. Część z nich ma wyraźnie hagiograficzny charakter. Jednym z głównych źródeł były inskrypcje nagrobne (chiń. taming) komponowane jako rodzaj eulogii upamiętniających zmarłych buddyjskich nauczycieli.

• Albert Welter: Monks, Rulers, and Literati. The Political Ascendancy of Chan Buddhism. Oxford: Oxford University Press, 2006, s. 322. ISBN 0-19-517521-2.
• Albert Welter: Yongming Yanshou's Conception of Chan in the 'Zongjing lu'. A Special Transmission within the Scriptures. Oxford: Oxford University Press, 2011, s. 381. ISBN 978-0-19-976031-2.
• Wendi L. Adamek: The Mystique of Transmission. On Early Chan History nad Its Contexts. Nowy York: Columbia University Press, 2007, s. 578. ISBN 978-0-231-13664-8.
• Philip Yampolsky. "New Japanese Studies in Early Ch'an History". [w:] Whalen Lai, Lewis R. Lancaster. Early Ch'an in China and Tibet. Asian Humanities Press. Berkeley. Str. 1-11. ISBN 0-89581-152-9