źródła - przypisy uszczegóławiające do pozycji piśmiennictwa (nie wiadomo skąd pochodzą dane), nazwy miejscowości są raz z epoki, a raz uwspółcześnione (np. Nowy Bytom, Brzozowice-Kamień, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie - w 1920 r. jeszcze nie istniały takie nazwy, brak rozróżnienia Królewskiej Huty i Chorzowa, o co chodzi w zapisie Katowice-Wełnowiec? - o Katowice i Wełnowiec, czy tylko o Wełnowiec?. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
II powstanie śląskie – wystąpienie zbrojne trwające od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 r., mające na celu usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. II powstanie śląskie to jedna z pięciu zakończonych sukcesem polskich insurekcji obok dwóch powstań wielkopolskich z 1806 r. i z lat 1918–1919, powstania sejneńskiego z 1919 r. oraz III powstania śląskiego z 1921 r.
Przed II powstaniem śląskim
Przed wybuchem powstania na Górnym Śląsku stopniowo narastało napięcie:
25 kwietnia 1920 r. doszło w Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Królewskiej Hucie, Mysłowicach, Pszczynie, Radzionkowie, Rudzie, Rybniku, Wirku, Wodzisławiu, Zaborzu i Zabrzu do wieców protestacyjnych ludności zorientowanej propolsko przeciwko antypolskiemu terrorowi niemieckiemu. W trakcie wieców domagano się likwidacji Sicherheitspolizei[1] (w liczbie 5 tys. uzbrojonych Niemców, którzy po wycofaniu innych oddziałów mieli w założeniu strzec porządku – tzw. „Sipo”), która wspomagała i ochraniała niemieckie bojówki rozbijające polskie wiece;
niemieckie bojówki zaatakowały polskie pochody świętujące obchody Konstytucji 3 maja;
rozpoczął się strajk szkolny, w którym młodzież domagała się równouprawnienia dla języka polskiego w szkołach na Górnym Śląsku;
27/28 maja 1920 r. doszło do ataku niemieckich bojówek na Polski Komisariat Plebiscytowy mieszczący się w Hotelu Lomnitz w Bytomiu oraz do zdemolowania lokali powiatowych Polskich Komitetów Plebiscytowych m.in. w Głogówku i Koźlu;
17 sierpnia 1920 r. po fałszywej informacji w prasie niemieckiej o zdobyciu Warszawy przez Armię Czerwoną, w Katowicach bojówki niemieckie zaatakowały przy ul. Warszawskiej siedzibę powiatowego inspektora Międzysojuszniczej Komisji – pułkownika Blancharda. Żołnierze francuscy zmuszeni byli użyć broni, zabijając 10 atakujących. W odwecie doszło do zlinczowania znanego polskiego lekarza dr. Andrzeja Mielęckiego, który opatrywał rannych, a potem zdemolowania siedziby Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Katowicach w hotelu „Deutsches Haus” (na rogu ul. Plebiscytowej i Wojewódzkiej), w trakcie którego pobito dr. Henryka Jarczyka.
17/18 sierpnia 1920 r. ruszyła do walki w Szopienicach polska kompania szturmowa pod dowództwem Jana Stanka[2].
Powstanie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Zaraz po wezwaniu do walki wygłoszonym przez Wojciecha Korfantego w poparciu dla działań powstańców rozpoczął się na Górnym Śląsku strajk generalny.
Dowództwo POW G.Śl., na czele którego stał Alfons Zgrzebniok, nakazało niezwłoczne rozpoczęcie działań bojowych w 5 okręgach wojskowych. Natychmiastowe zniszczenie na całym terenie sieci łączności sparaliżowało przeciwdziałanie niemieckie i przedwczesne wkroczenie wojsk okupacyjnych[3]. Dowództwo drugiego powstania miało siedzibę w Dąbrówce Małej.
W dniach 20–21 sierpnia 1920 r.[4] 2 tys. kilkuset powstańców śląskich[5] pod dowództwem ppor. Stanisława Krzyżowskiego[6], powiatowego komendanta POW G.Śl. w Pszczynie[7], opanowało cały powiat pszczyński (z wyjątkiem Pszczyny, której celowo nie zajęto ze względu na zakaz Dowództwa POW G.Śl.)[8].
Powstańcy śląscy nie zaatakowali większych miast, w których stacjonowały wojska alianckie, jednak, wzbudzając panikę wśród ludności niemieckiej, prowadzono walki w rejonie Mysłowic, Wełnowca, Siemianowic, Łagiewnik, Maciejkowic, Królewskiej Huty, Hajduków i Frydenshuty.
Rząd polski w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie w pełnym toku znajdowała się kontrofensywa polska przeciw nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej (Bitwa Warszawska), rozpoczęta 16 sierpnia 1920 r.
Zakończenie powstania
W związku z tym, że 24 sierpnia Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku nakazała rozwiązać niemiecką Sicherheitspolizei, uznano, że należy zakończyć działania powstańcze, co nastąpiło w dniu 25 sierpnia 1920 r. W ten sposób podstawowy postulat strony polskiej został spełniony[10].
Po II powstaniu Międzysojusznicza Komisja na miejsce policji niemieckiej wprowadziła mieszane jednostki polsko-niemieckie o nazwie Abstimmungspolizei – Apo, czyli „Policja Plebiscytowa” (składająca się po połowie z Polaków i Niemców). Obiecano też ukaranie sprawców napadów antypolskich. Strona polska z kolei oficjalnie nakazała rozwiązać POW G.Śl. (w rzeczywistości działała nadal pod nazwą Centrala Wychowania Fizycznego) i wydała odezwę do zaprzestania strajku.
Upamiętnienie
Walki w II powstaniu śląskim zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic w okresie po 1989 r.: „KATOWICE 19 VIII 1920”.
T. Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie, w: Historia Polski, t. IV, cz. 1, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1984, ISBN 83-01-03865-9.
K. Popiołek, Historia Śląska. Od pradziejów do 1945 roku, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984.
H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918–1921), w: Droga przez Półwiecze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982.
J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa–Wrocław 1973.
L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936.
