|
Inkwizycja papieska na BałkanachDzieje inkwizycji papieskiej na Bałkanach obejmują okres ponad 300 lat, od XIII do końca XVI wieku. Ta kościelna instytucja powołana przez papieża Grzegorza IX do walki z herezjami prawdopodobnie nie rozwinęła w tym regionie działalności na większą skalę, choć z drugiej strony zachowało się bardzo niewiele źródeł dotyczących tej działalności, gdyż większość uległa zniszczeniu w okresie okupacji tureckiej i w epoce wojen napoleońskich[1]. GenezaPółwysep Bałkański był jednym z głównych centrów herezji katarskiej, której wyznawców nazywano tam krstjanami, bogomiłami lub patarenami[2]. Szczególnie dużą liczbę wyznawców herezja miała wśród Słowian zamieszkujących ten półwysep, a ich głównym ośrodkiem była Bośnia[3]. Od końca XI wieku północna część Bałkanów znalazła się w orbicie wpływów katolickiego królestwa Węgier. Chorwacja od 1102 była połączona unią personalną z Węgrami, a ziemie serbskie i bośniackie częściowo również znalazły się pod władzą Węgier. Począwszy od pontyfikatu Innocentego III (1198–1216) Stolica Apostolska zaczęła naciskać na władców oraz biskupów węgierskich i dalmackich, by podjęli zdecydowane kroki w celu wykorzenienia herezji[4]. W 1221 na Węgry dotarli pierwsi zakonnicy dominikańscy, których jednym z głównych zadań było nawracanie heretyków[5]. Dwaj kolejni katoliccy biskupi Bośni, mianowani w 1234 i 1238, byli dominikanami (Jan z Wildeshausen i Ponsa)[6]. Początki inkwizycji na BałkanachPapież Grzegorz IX (1227–1241) w bulli z 7 grudnia 1239 nakazał prowincjałowi węgierskich dominikanów dobór kilku braci zakonnych, którzy mieli podjąć pracę misyjną w Bośni w celu „wykorzenienia herezji”. Tę datę traktuje się jako moment ustanowienia inkwizycji w tym rejonie[7]. Są dowody, że dominikanie faktycznie działali na obszarze Bośni na przełomie lat 30. i 40. XIII wieku, asystując węgierskim krzyżowcom dowodzonym przez Kolomana Halickiego (zm. 1241)[8][9]. Działalność ta wywołała czynny opór katarów. Jeszcze przed 1259 dominikańskie konwenty w Bośni zostały spalone przez heretyków[10], a co najmniej jeden inkwizytor, Paweł z Zadaru (zm. 1255) został przez nich zamordowany[8]. Ogromne straty ludzkie węgierskich dominikanów w czasie najazdu mongolskiego w 1241 zahamowały ich działalność misyjną w Bośni[11]. Wprawdzie jeszcze w roku 1268 dominikański inkwizytor Andrzej prowadził dochodzenie przeciwko heretykom w Skradinie[12], jednak ich rolę stopniowo przejmowali franciszkanie i to im przypadło faktyczne zorganizowanie inkwizycji w tym regionie[11]. 23 marca 1291 papież Mikołaj IV polecił franciszkańskiemu prowincjałowi Slawonii wyznaczenie dwóch braci zakonnych na inkwizytorów i jednocześnie wezwał władcę Bośni Stefana Dragutina do udzielenia inkwizytorom pomocy[13]. Kilka lat później, 29 kwietnia 1298, papież Bonifacy VIII nadał prowincjałowi Slawonii prawo mianowania i odwoływania franciszkańskich inkwizytorów na obszarze swojej prowincji zakonnej, sięgającej od Istrii i Dunaju na północy do Macedonii na południu[14]. Decyzja ta zamyka okres formowania się urzędu inkwizycji papieskiej na podległych Węgrom ziemiach południowosłowiańskich[15]. Inkwizycja na Bałkanach w XIV–XVI wiekuChoć jest prawdopodobne, że na przełomie XIII i XIV wieku prowincjałowie Slawonii wykonywali przysługujące im prawo mianowania inkwizytorów[16], pierwszym znanym z imienia inkwizytorem w tej prowincji jest mianowany w czerwcu 1325 bezpośrednio przez papieża Jana XXII (1316–1334) franciszkanin Fabian[17]. Niedługo potem, w związku z rozproszeniem się po niemal całej Europie heretyckich fraticellich, tj. przedstawicieli dysydenckiego odłamu zakonu franciszkanów, Jan XXII polecił węgierskiemu prowincjałowi dominikanów mianowanie inkwizytorów w celu zwalczania tego ruchu. Na mocy bulli z 1 lutego 1327 dominikański prowincjał otrzymał prawo mianowania i odwoływania inkwizytorów na całym terytorium królestwa Węgier[18]. Te nowe przywileje dla dominikanów zostały oprotestowane przez franciszkanów z prowincji slawońskiej, jako naruszające ich prawa do prowadzenia działalności inkwizycyjnej[19]. Ostatecznie w 1330 Jan XXII zadecydował, że na ziemiach wchodzących w skład franciszkańskiej prowincji Slawonia inkwizycja pozostanie w rękach franciszkanów, natomiast na pozostałym terytorium monarchii węgierskiej inkwizytorów będzie mianował dominikański prowincjał[20]. Franciszkański inkwizytor Fabian udokumentowany jest po raz ostatni w bulli papieża Benedykta XII z 12 maja 1337, z której wynika, że nie mógł on liczyć na wsparcie ze strony lokalnych władz w Bośni[21]. Jego następcą został prowincjał Slawonii Sylwester z Trogiru. Franciszkanie sprawowali w Dalmacji funkcje inkwizycyjne aż do drugiej połowy XVI wieku, np. w 1438 prowincjał Slawonii Mikołaj z Durazzo został mianowany przez generała zakonu franciszkanów inkwizytorem Dalmacji[22]. W zwalczaniu reformacji odgrywali jednak początkowo niewielką rolę. Inkwizytorzy Gian Pietro Celso i Valengo Tisano wręcz sami znaleźli się w kręgu podejrzeń. Wraz z utworzeniem w połowie XVI wieku inkwizycji rzymskiej (1542), w wielu regionach franciszkanie stopniowo tracili uprawnienia inkwizytorskie na rzecz dominikanów. W Dalmacji w 1578 utworzony został trybunał inkwizycji w Zadarze, kierowany przez dominikanów. Ostatni franciszkański inkwizytor Dalmacji, Giovanni Doroseo, został wygnany z Szybeniku w 1590[23]. Franciszkanie utrzymali jednak jurysdykcję nad Istrią, gdzie w połowie XVI wieku utworzony został stały trybunał inkwizycji w Capodistrii, należący do struktur inkwizycji rzymskiej[24]. Inkwizycja w Albanii26 marca 1451 katolicki władca Albanii Skanderbeg uznał się za wasala królestwa Neapolu. 22 września tego samego roku papież Mikołaj V wysłał do Albanii franciszkanina Eugenio Somma w podwójnej roli papieskiego nuncjusza oraz inkwizytora Albanii, Serbii i Bułgarii[25]. Inkwizytorzy papiescy na BałkanachInkwizytorzy dominikańscy w XIII wieku
Franciszkańscy inkwizytorzy Slawonii i Dalmacji
Inkwizytorzy w Albanii
Przypisy
Bibliografia
|
