|
Józef Mańczak
Józef Mańczak (ur. 19 marca 1896 w Poznaniu, zm. 23–24 kwietnia 1940 w Katyniu) – polski lotnik wojskowy, kapitan pilot rezerwy Wojska Polskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej 1939 roku, ofiara zbrodni katyńskiej[1]. ŻyciorysUrodził się 19 marca 1896 roku w Poznaniu[2], w rodzinie Stanisława[3] i Marii z domu Hodern[4]. 10 sierpnia 1914 roku ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu[4]. Jako mieszkaniec Poznania i poddany cesarza Wilhelma II, krótko przed wybuchem I wojny światowej, zgłosił się na ochotnika do armii pruskiej[4]. Najpierw trafił do jednostki balonów na uwięzi w Poznaniu, a następnie we wrześniu 1914 roku został przeniesiony do poznańskiego Generalkommando V. Armee-Korps, gdzie został tłumaczem[4]. Uczęszczał do szkoły lotniczej w Darmstadt[5]. Walczył jako pilot myśliwski na froncie wschodnim i zachodnim. Latał w eskadrze słynnego „Czerwonego Barona” – Manfreda von Richthofena[6]. Jego kolegą w jednostce lotniczej był znany niemiecki as myśliwski – Ernst Udet[6]. Józef Mańczak mimo zdanych egzaminów oficerskich nie został awansowany na pierwszy stopień oficerski, a powodem były z pewnością polskie pochodzenie i patriotyczne poglądy. Po abdykacji cesarza Wilhelma II zbiegł z armii niemieckiej i wrócił do Poznania. Wstąpił do Rady Żołnierskiej i Robotniczej i wraz z innymi Polakami opracowywał plany zdobycia niemieckich koszar i innych obiektów wojskowych. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim m.in. przy rozbrajaniu niemieckich oddziałów na poznańskim dworcu kolejowym i w zdobywaniu koszar. Po zdobyciu przez powstańców lotniska niemieckiego na Ławicy, sformowano na bazie przejętych tam samolotów polską kompanię lotniczą, a Józef Mańczak został jej dowódcą. [4]  Awansowany na stopień podporucznika, brał udział jako dowódca 14 Eskadry Wywiadowczej w wojnie polsko-bolszewickiej, aż do zawarcia rozejmu. Zdał dowództwo w marcu 1921 roku po reorganizacji eskadry i służył dalej w 3 Pułku Lotniczym w Poznaniu[7]. W lutym 1921 mianowano go na stopień porucznika, a w 1922 – kapitana[8]. Był dowódcą 13 Eskadry Myśliwskiej (1924), 32 Eskadry Lotniczej (1925), pełnił kilkakrotnie obowiązki dowódcy dywizjonu[8]. Józef Mańczak został przeniesiony w nieustalonym czasie między 1930 a 1933 rokiem, jako kapitan pilot do rezerwy z powodu choroby serca[9]. Po opuszczaniu wojska zajmował się handlem[5][10]. Przez kilka lat prowadził następnie w Poznaniu kino „Stylowe”[7] (obecnie kino Bałtyk)[6]. W 1930 roku zagrał w najdroższym filmie dwudziestolecia międzywojennego – batalistycznej „Gwiaździstej eskadrze” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego[6]. W sierpniu 1939 roku ponownie zmobilizowany, otrzymał przydział do Bazy Lotniczej nr 3[7][5]. Podczas kampanii wrześniowej, 10 września objął dowództwo kompanii lotniskowej Bazy Lotniczej nr 3[7]. Ewakuowany na południowy wschód w kierunku Rumunii[5]. 17 września, po agresji ZSRR na Polskę, został wraz z oddziałem rozbrojony i w Zwiniaczach[11] koło Tarnopola[7] dostał się do niewoli sowieckiej[5]. Przewieziono go do obozu przejściowego w Szepetówce[6], a ostatecznie został osadzony w obozie jenieckim w Kozielsku[7]. 22 kwietnia 1940 roku przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego[5] – lista wywózkowa 040/3 z 20 kwietnia 1940 roku[5][10] pozycja nr 78, teczka nr 1707[11]. Został zamordowany między 23 a 24 kwietnia 1940 roku w lesie katyńskim[5] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 roku mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu[12][13]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne[14][15]. Zidentyfikowany podczas ekshumacji nadzorowanych przez Niemców[16] w 1943 roku pod numerem 914[17][5][18][10] – dosł. opisany jako Mańczak Josef (raport dzienny z 4 maja 1943 roku)[19]. Przy jego szczątkach znaleziono: rozliczenie z poborów, część dowodu osobistego na nazwisko Mańczak Ewa[20] urodzona w Poznaniu, odznakę pilota oraz zegarek zniszczony na rękę bez werku[21]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 0914[21] wskazany jako Manczak Jósef. Życie prywatnePo powrocie z wojny do Poznania, 15 stycznia 1923 roku[6] ożenił się z Ewą Greiser[10] – córką kupca Franciszka Greisera i Marii z domu Kwiatkowskiej[6], śpiewaczką Opery Poznańskiej (bliską krewną pochodzącego ze Środy Wielkopolskiej późniejszego namiestnika Kraju Warty Arthura Greisera)[7]. Jak wspominał syn Ewy i Józefa Mańczaków – Andrzej, jego matka uważała się za Polkę i odrzuciła oferowane jej osobiście przez Arthura Greisera w czasie okupacji niemieckie obywatelstwo. W 1929 roku urodził im się syn Andrzej, prawdopodobnie jeszcze mieli córkę[7]. Ordery i odznaczenia
Upamiętnienie5 października 2007 roku został mianowany pośmiertnie przez Ministra Obrony Narodowej Aleksandra Szczygłę na stopień majora[24]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007[25] roku w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[26]. W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w 2012 roku w Parku im. Ignacego Paderewskiego w Toronto–Etobicoke został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Józefa Mańczaka[27]. Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
|
||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
