Józef Naronowicz-Naroński

Ten artykuł od 2024-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Józef Naronowicz-Naroński (Naroński) (ur. ok. 1610 w księstwie Słuckim w Wielkim księstwie Litewskim^[1], zm. w kwietniu 1678 w Szczytnie^[2]) – matematyk, geodeta, kartograf i architekt.

Urodził się na Litwie, w rodzinie kalwińskiej. Narońscy a wcześniej Naronowiczowie jeszcze w XVI w. służyli książętom Olelkowiczom, a potem Radziwiłłom. Józef Naronowicz-Naroński określał się jako „Eques Lituanus”^[1].

Naroński kształcił się w Kiejdanach, Akademii Rakowskiej i przypuszczalnie w Lejdzie. Posiadał gruntowne wykształcenie z zakresu matematyki, geodezji i kartografii. Obok języka polskiego znał łacinę, francuski, flamandzki i słabo niemiecki.

Józef Naroński osiedlił się na terenie Prus Książęcych po edykcie sejmowym 1658 skazującym braci polskich na banicję. Głównym zleceniodawcą prac kartograficznych Narońskiemu był elektor Fryderyk Wilhelm. Naronowicz-Naroński nosił tytuł cywilnego inżyniera i geografa elektora. W pracach kartograficznych pomagał mu jego syn Jan Józef (zmarł 1672), a od 1672 Andrzej Woynowski. Naronowicz współpracował także, z Samuelem Suchodolcem (Suchodolskim), który później był właścicielem folwarku w Starej Różance. Józef Naronowicz-Naroński zmarł w kwietniu 1678 w Szczytnie. Pogrzebem Naronowicza zajął się Zbigniew Morsztyn z Rudówki. Józef Naronowicz-Naroński należał do najwybitniejszych braci polskich w Prusach.

W pracach mierniczych Naronowicz posługiwał się astrolabium z podziałem na 360° oraz kwadrantem. Po raz pierwszy w Polsce zastosował triangulację jako osnowę pomiarów większych obszarów. Mapy wykonywał zwykle w skali 1 : 50 000. Fotokopie jego map znajdują się w Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Mapy te pozwalają na określenie zmian linii brzegowej jezior, będących skutkiem gospodarczej działalności człowieka (m.in. wykopanie kanałów, wykonanie nasypów kolejowych). Do najważniejszych prac inżynierskich Naronowicza-Narońskiego można zaliczyć:

• mapy dóbr Radziwiłłów.
• mapa Jeziora Drużno (maj 1659).
• mapy starostw i komornictw Prus Książęcych.
• mapy Zalewu Wiślanego i Zalewu Kurońskiego.
• projekt (1667) poprowadzenia kanałów łączących Wielkie Jeziora Mazurskie, a także łączących rzeki Dejmę i Pregołę z Niemnem.
• projekty budowy i przebudowy pałaców i zamków na terenie Prus Książęcych m.in. Pałacu w Prośnie.

• Księgi nauk matematycznych, Tom I Arithmetica practica, Tom II Geometria albo rozmiar…, Tom III Optica lubo perspectiva…
• Architektura militaris, to jest budownictwo wojenne.
• Artilleria, to jest nauka o działach i o wszelkiej armacie strzelbowej.

Józef Naronowicz-Naroński był też autorem dwutomowego dzieła historycznego Dowód prawdziwy Istoryi o najwyższej Monarchiej Scythiej Sarmacyi….

• Tadeusz Oracki "Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku L-Ż", Olsztyn, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1988, ISSN 0239-7854
• SławomirS. Augusiewicz SławomirS., JanuszJ. Jasiński JanuszJ., TadeuszT. Oracki TadeuszT., Wybitni Polacy w Królewcu. XV-XX wiek, Olsztyn: Littera, 2005, ISBN 83-89775-03-4, OCLC 69292074 . Brak numerów stron w książce

• Dzieła Józefa Naronowicza-Narońskiego i publikacje ich dotyczące (Katalog HINT)