|
Jan Henryk Rosen
Jan Henryk (de) Rosen (ur. 25 lutego 1891 w Warszawie, zm. 22 sierpnia 1982 w Arlington w Stanach Zjednoczonych) – polski malarz, znany z cyklu malowideł ściennych o tematyce nowotestamentalnej w katedrze ormiańskiej we Lwowie oraz z szeregu dzieł plastycznych o tematyce sakralnej, zrealizowanych w Stanach Zjednoczonych dla tamtejszych kościołów. Nigdy nie założył rodziny[1]. Życiorys i twórczośćPobyt za granicąJan Henryk Rosen był synem malarza batalisty Jana Bogumiła Rosena, który wykształcenie zdobył w Warszawie, Monachium i Paryżu[2]. Od ojca nauczył się malowania oraz dokładności w przedstawianiu detali – zawsze korzystał z wzorów, zwykle ze zdjęć i ilustracji książkowych[3]. Matką była Wanda z domu Hantke (córka Bernarda). Obie rodziny wywodziły się z kręgów oświeconych Żydów, ochrzczonych w wyznaniu ewangelicko-reformowanym. Miał dwie siostry: Marię (1894–1983) od 1931 roku żonę dyplomaty Jana Wszelakiego (1894–1965), i Zofię (1897–1975), rzeźbiarkę. Żadne z nich nie miało dzieci. Między rokiem 1893 a 1894 Rosenowie przeprowadzili się do Paryża, gdzie Jan Henryk uczęszczał do Lycée Carnot, przypuszczalnie w latach 1897–1902. W 1903 roku przeszedł na katolicyzm. Około roku 1904 wyjechał z matką i siostrami do Montreux w Szwajcarii, gdzie kontynuował naukę w miejscowej szkole[4], a później w Collège St.-Michel we Fryburgu, w gimnazjum w Lozannie (1907–1909), w którym zdał maturę. W latach 1909–1911 studiował, przez trzy semestry, na wydziale humanistycznym Uniwersytetu w Lozannie. W roku akademickim 1911/1912 studiował na Sorbonie. Interesował się literaturą. W latach 1912–1913 był sekretarzem redakcji magazynu „La Revue”. Jego redaktor naczelny, Jean Finot był zaprzyjaźniony z rodziną Rosenów. W „La Revue” Jan Henryk Rosen opublikował dwa teksty. Publikował także artykuły w innych pismach. Przez krótki okres, około dwa lata, był redaktorem naczelnym założonego przez siebie pisma literackiego „La Vasque”, używał wówczas nazwiska Jean Henri de Rosen. W latach 1913–1914 uczył się malarstwa w pracowni Luc-Oliviera Mersona[5]. W Paryżu zastał go wybuch I wojny światowej[6]. W pierwszych dniach wojny wstąpił jako ochotnik do armii francuskiej, walcząc w jej szeregach pod Ypres i nad Sommą. W 1917 roku jako podporucznik armii francuskiej wstąpił do tworzącej się we Francji armii polskiej. W latach 1919–1920 pełnił funkcję doradcy wojskowego przy Lidze Narodów w Genewie, z którego to stanowiska został usunięty za sprzyjanie Narodowej Demokracji[7]. Powrót do PolskiPo powrocie do Polski dostał przydział do 9. Pułku Ułanów w Brodach, ale wkrótce odszedł ze służby. W 1922 roku zaczął pracować w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Równocześnie uczęszczał do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa, studiując pod kierunkiem Jana Kauzika[8]. W 1923 roku postanowił poświęcić się malarstwu. W tym celu wyjechał na wieś, do majątku wuja. Jednak już wcześniej, w listopadzie 1922 roku, zadebiutował w Zachęcie, prezentując jeden obraz – Żywot św. Franciszka z Asyżu. W roku następnym wziął udział w zbiorowej wystawie Grupy 12, w trakcie której prawdopodobnie zaprezentował tryptyk Św. Antoni Padewski, przekazany później do kościoła karmelitów w Warszawie[9].  W 1925 roku, również w Zachęcie zaprezentował publiczności dwanaście obrazów zainspirowanych scenami ze Złotej legendy Jakuba de Voragine. Nieprzeciętny talent młodego artysty w dziedzinie sztuki sakralnej zwrócił uwagę abpa Józefa Teodorowicza, zwierzchnika archidiecezji ormiańskokatolickiej we Lwowie w okresie, kiedy trwała restauracja zabytkowej katedry ormiańskiej[10]. Rosen otrzymał od arcybiskupa zamówienie na wykonanie malarskiej dekoracji jej wnętrza. W pierwszym etapie (1925–1927) zrealizował wielkoformatowe malowidła ścienne w nawie głównej, łącząc je harmonijnie z architekturą wnętrza. Najpierw powstało Ścięcie św. Jana Chrzciciela, a po nim Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, Ofiara Abrahama i Pogrzeb św. Odilona. Tematycznym uzupełnieniem malowideł były witraże, również zaprojektowane przez Rosena, a wykonane w zakładzie F. Białkowskiego w Warszawie[11]. W drugim etapie (1927–1929) wykonał malowidła ścienne w prezbiterium: Ustanowienie Najświętszego Sakramentu, Ukrzyżowanie i Hołd pasterzy betlejemskich. Spotkały się one z pozytywnym przyjęciem przez odwiedzających świątynię, zostały również wysoko ocenione przez większość historyków sztuki[12]. I tu również dopełnieniem wystroju były zaprojektowane przez niego witraże, które ozdobiły okna transeptu[13]. W 1930 roku Jan Henryk Rosen został profesorem Katedry Rysunku Figuralnego na Politechnice Lwowskiej. W 1934 roku, w wyniku reformy oświaty katedrę zlikwidowano[14]. Równolegle kontynuował działalność malarską, realizując kolejne malowidła, m.in. dla: rzymskokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie (1929, już po zakończeniu prac w katedrze ormiańskiej), kaplicy Jana III Sobieskiego przy kościele św. Józefa na Kahlenbergu pod Wiedniem (1931), kaplicy papieskiej w Castel Gandolfo (1933), w której na polecenie nuncjusza Achillesa Rattiego, późniejszego papieża Piusa XI, namalował dwa freski przedstawiające obroną Jasnej Góry i Bitwę Warszawską[15], Pawilonu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie Prasy Katolickiej w Watykanie (1936, fryz)[16] i kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej (1936, malowidło ścienne i cztery witraże)[14]. W 1937 roku zaprojektował nową polichromię w kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Lesku, namalował również dwa obrazy (Chrystus na morzu i Hołd Maryi) w prezbiterium oraz herby wszystkich darczyńców kościoła na ścianie nad chórem muzycznym[17]. Wyjazd do Stanów ZjednoczonychPod koniec 1937 roku Rosen w poszukiwaniu pracy wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał aż do śmierci[14]. W 1939 roku na zaproszenie ambasadora RP w Stanach Zjednoczonych Jerzego Potockiego przyjechał do Waszyngtonu, aby namalować murale w budynku ambasady oraz wykonać dekoracje polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Nowym Jorku[18]. W latach 1939–1949 był wykładowcą sztuki sakralnej na waszyngtońskim The Catholic University of America, od którego w 1957 roku otrzymał tytuł doctor honoris causa[14]. W drugiej połowie lat 40. stworzył szereg dekoracji dla katedry Łaski Bożej w San Francisco, w tym mural w Kaplicy Bożego Narodzenia (1946), skrzydła starego ołtarza głównego (1949) i cykl murali w nawach, przedstawiających świętych, królów i biskupów[19]. W latach 50. był konsultantem Episkopatu USA ds. ikonografii i wznoszonego wówczas w Waszyngtonie Narodowego Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia[14]. W 1965 roku stworzył mozaikę w kopule katedry św. Ludwika w Saint Louis[20]. Mozaika ta, mająca 14 000 ft² (około 1300 m²) powierzchni, jest prawdopodobnie największa na świecie[18]. W ciągu 45 lat swego pobytu w Stanach Zjednoczonych Rosen zrealizował blisko 50 grup malowideł ściennych i mozaik w kościołach różnych wyznań oraz w budynkach publicznych[14]. W 1980 roku namalował na prośbę papieża Jana Pawła II obraz Św. Stanisław, znajdujący się w Castel Gandolfo[21]. Zmarł w ubóstwie w 1982 roku w Arlington koło Waszyngtonu. Pochowany został, zgodnie ze swoim życzeniem, na miejscowym Columbia Gardens Cemetery. W Alei Zasłużonych cmentarza przy Narodowym Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown postawiono pomnik ku jego czci, zaprojektowany przez rzeźbiarza Gordona Kraya[22]. InspiracjePodłożem sztuki Rosena była jego głęboka religijność. Krytycy sztuki i historycy doszukiwali się jego inspiracji w twórczości takich malarzy jak: Rogier van der Weyden, Gerard David, Edward Burne-Jones, Dante Gabriel Rossetti i Ford Madox Brown (Julian Zachariewicz), czy w sztuce bizantyńskiej i w secesji (Mirosława Zakrzewska-Dubasowa)[23]. Historyk sztuki kościelnej, Mieczysław Skrudlik w artykule Nowe wystawy w Zachęcie, kolekcja prac Jana Henryka Rosena, opublikowanym 15 września 1925 roku w „Gazecie Porannej” wskazał na malarstwo średniowieczne jako jedną z inspiracji artysty[24]. Joanna Wolańska wśród tych, którzy wywarli wpływ na religijny charakter malarstwa Rosena wymienia szereg postaci ze świata nauki i literatury. Pierwszą z nich jest francuski pisarz i krytyk sztuki Joris-Karl Huysmans i jego dwie powieści, W drodze i Katedra, napisane po nawróceniu się ich autora na katolicyzm[25]. Jej zdaniem pod wpływem lektury tych powieści Rosen zainteresował się żywotami świętych, przede wszystkim tych, które znajdują się w Złotej legendzie. Drugą osobistością, która wywarła wpływ na twórczość Rosena był – również francuski –historyk sztuki średniowiecznej, Émile Mâle, na którego wykłady Rosen uczęszczał podczas swoich studiów na Sorbonie[26]. Sam Rosen wśród swoich nauczycieli wymienił dwóch uczonych niemieckich: Karla Volla i Hugona von Tschudiego, którzy około roku 1911 byli zatrudnieni w Monachium, gdzie najprawdopodobniej przebywał i Rosen[27]. Ordery i odznaczenia
Niektóre pracePodczas pobytu w Polsce
Podczas pobytu za granicą
Malowidła ścienne Rosena w katedrze ormiańskiej
Dzieła Rosena zrealizowane za granicą
Przypisy
Bibliografia
|
||||||||||||||||||||
