|
Jan Józef Szczepański
Jan Józef Szczepański (ur. 12 stycznia 1919 w Warszawie, zm. 20 lutego 2003 w Krakowie) – polski pisarz, reporter, eseista, scenarzysta filmowy i tłumacz, taternik, podróżnik. Był prezesem Związku Literatów Polskich i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Z wykształcenia był orientalistą. ŻyciorysSyn Aleksandra Szczepańskiego, dyplomaty II Rzeczypospolitej i ekonomisty, związanego z przemysłem cynkowym Górnego Śląska, brata Marii Kuncewiczowej[2] oraz Marii Znatowicz-Szczepańskiej, nauczycielki języka francuskiego, tłumaczki literatury serbskiej i publicystki[3]. W latach 1932–1937 jego rodzina mieszkała w Katowicach, gdzie Jan J. Szczepański uczęszczał do męskiego Państwowego Gimnazjum i Liceum przy ul. A. Mickiewicza[3]. Następnie studiował orientalistykę, studia ukończył w 1947 r. Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939, w 1941 r. wstąpił do Związku Jaszczurczego (od 1942 NSZ) i pracował w komórce wywiadu do 1943 r., kiedy to został żołnierzem AK[4], w 1944 r. walczył w partyzantce. Temu okresowi poświęcił swoją prozę wojenną: opowieść o wrześniowej klęsce (Polska jesień) i opowiadania partyzanckie (Buty), w których mierzy się krytycznie z legendą „leśnych ludzi”. Tematyka wojenna znalazła się też w scenariuszach do filmów Stanisława Różewicza (Westerplatte i Wolne miasto). Po wojnie związał się z „Tygodnikiem Powszechnym” (w latach 1947–1953 był członkiem redakcji). Był ostatnim prezesem rozwiązanego przez władze stanu wojennego Związku Literatów Polskich (ten okres udokumentował w książce Kadencja). Był jednym z założycieli Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W 1978 r. podpisał również deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. Tłumaczył na polski m.in. prozę Conrada i Greene’a, Bajki murzyńskie. Był sygnatariuszem Listu 59 (1975 r.) i listu intelektualistów w obronie braci Jerzego i Ryszarda Kowalczyków (maj 1981 r.). 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[5]. Był zapalonym turystą i (w pierwszych latach po wojnie) taternikiem. Wspinał się np. ze Stanisławem Siedleckim (m.in. próba wejścia zachodnią ścianą Łomnicy nową drogą przez Hokejkę) oraz z Krzysztofem Tatarkiewiczem. Taternictwo, narciarstwo i samo Zakopane pojawiają się w kilku jego książkach (m.in. Autograf) oraz w szeregu publikacji w czasopismach. W 1955 r. przetłumaczył książkę Johna Hunta Zdobycie Mount Everestu. Znajomość Gorców i Pienin zaowocowała książkami Portki Odysa i Kipu[6] (patrz niżej). Życie prywatneW 1947 r. wziął ślub z Danutą Wolską[7]. Był najbliższym przyjacielem pisarza Stanisława Lema i ojcem chrzestnym jego syna Tomasza[8][9]. Jego osoba była pierwowzorem postaci Prothera w powieści Głos Pana Lema[10]. Cenzura komunistycznaNazwisko Jana Józefa Szczepańskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 r. Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko Szczepańskiego oraz następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[11].  Po upadku PRLW kwietniu 1997 r. za książkę Jeszcze nie wszystko uhonorowany został Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca. W 2001 r. został laureatem nagrody literackiej polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego[12]. Andrzej Werner przypisuje Szczepańskiego do odrębnego nurtu w polskiej literaturze, „programowo odrzucającego ideowe, a już zwłaszcza doktrynalne spory”, skupiającego „pisarzy zwróconych ku życiu, ludzkiej rzeczywistości bez pośredniczącej roli idei, nie wysuwających na plan pierwszy swoich sądów, poglądów i postulatów, usuwających się w cień, by uwypuklić to, co istnieje niezależnie od wyobrażeń podmiotu, obserwujących życie w jego rzeczywistych historycznych wymiarach, by odnaleźć w nim uniwersalne cechy ludzkie, może ślad transcendencji, może tęsknotę za nim”. Z kolei Andrzej Sulikowski zwraca uwagę na problematykę górską w twórczości Jana Józefa Szczepańskiego[13]. Poeta Janusz Szuber zadedykował Janowi Józefowi Szczepańskiemu wiersz Które kiedyś były, wydany w tomikach poezji Okrągłe oko pogody z 2000 r.[14] oraz Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą z 2004 r.[15] TwórczośćPublikacje
Scenariusze filmowe
UpamiętnienieJest patronem ławeczki w Parku Ratuszowym w Krakowie w dzielnicy XVIII Nowa Huta, o czym informuje tabliczka. Patroni ławeczek w przestrzeni publicznej są wybierani w ramach projektu Kody Miasta realizowanego przez Krakowskie Biuro Festiwalowe, operatora tytułu Kraków Miasto Literatury UNESCO, którym Kraków został uhonorowany w 2013 roku[17][18]. Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Kontrola autorytatywna (osoba):
|
||||||||||||||||||||
