Jan Kanty Krzyżanowski

Jan Kanty Krzyżanowski

Data i miejsce urodzenia	23 lub 24 października 1789 Kraków
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 1854 Warszawa
Alma Mater	Szkoła Główna Krakowska
Doktorat	1811 Szkoła Główna Krakowska
wykładowca, nauczyciel
	Szkoła Główna Krakowska, Szkoła Wojewódzka w Lublinie, Wojskowa Szkoła Aplikacyjna w Warszawie, Szkoła Zimowa Artylerii w Warszawie

Jan Kanty Krzyżanowski (ur. 23 lub 24 października 1789 w Krakowie^[1], zm. 2 grudnia 1854 w Warszawie) – polski chemik, fizyk i pedagog.

Według heraldyka Adama Bonieckiego jego rodzina pieczętowała się herbem Świnka^[2]. Jego dziadkiem był miecznik i złotnik krakowski Marcin Krzyżanowski (ok. 1720-1802)^[3], a ojcem pisarz i wiceprezydent Krakowa Tomasz Józef Krzyżanowski (1755-1818)^[4]. Miał trzech braci: Ludwika Józefa, Jacka Karola i Adama Szymona (1785-1847), profesora prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie^[5].

W latach 1810–1812 był profesorem zastępcą w Szkole Głównej Krakowskiej^[6]. W 1812 został nauczycielem fizyki i chemii w Szkole Wojewódzkiej w Lublinie. W latach 1814–1816 z polecenia Dyrekcji Edukacji Publicznej przebywał za granicą (m.in. w Niemczech i Anglii), studiując tam chemię i fizykę, a także zaznajamiając się z systemem Bella-Lancastera.

Po powrocie do kraju kontynuował pracę w Lublinie, został też doradcą władz edukacyjnych Królestwa Polskiego i Rządowej Komisji Spraw Wewnętrznych w sprawie nowych metod pedagogicznych. W 1820 Stanisław Staszic mianował go organizatorem szkół lankastrowskich i niedzielnych. W 1823 przeniósł się do Warszawy. Pracował jako wykładowca chemii w Szkole Wojskowej Aplikacyjnej oraz Szkole Zimowej Artylerii w Warszawie. W 1825 mianowano go członkiem Rady Politechnicznej. Należał też do Rady Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1829 został inspektorem generalnym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1833–1839 radca etatowy Rady Wychowania Publicznego^[7].

Członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie, Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (od 1822) oraz Towarzystwa Elementarnego (od 1823)^[7].

Zasługą Jana Kantego Krzyżanowskiego jest wprowadzenie do Polski metody wzajemnego uczenia się (Lankastra) oraz urządzenie szkoły rzemieślniczej niedzielnej w Lublinie^[6].

Zmarł 2 grudnia 1854 w Warszawie. Pochowano go we wspólnym grobowcu z żoną Zuzanną Arnoldówną (zm. 1848) na Powązkach^[8].

Był encyklopedystą. Wymieniony został jako redaktor Encyklopedii obrazowej systematycznej wydanej w Warszawie w latach 1835-1838^[9].

• Krótki rys sposobu uczenia według metody Lankastra (Lublin 1818)
• O potrzebie i sposobie porównywania edukacji podług Jullien (Lublin 1822)
• Wykład fizyki dla użytku szkół wojewódzkich zastosowane (Warszawa 1825)
• Początki chemii do użytku szkół wojewódzkich zastosowane (Warszawa 1827)
• Historyczny obraz instytutów naukowych pośrednich we Francji (Biblioteka Warszawska, 1842, t. 4)
• Kronika szkół Królestwa Polskiego po roku 1831 (praca w rękopisie, Biblioteka Ossolińskich, rkp. 2750)^[7]

• Jan Dobrzański: Krzyżanowski Jan Kanty Walenty Marcin (1789-1854). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 15. Wrocław-Warszawa-Kraków: 1970, s. 604–605.
• Krzyżanowscy h. Świnka z Krzyżanowic. W: Adam Boniecki: Herbarz Polski. T. 13. Warszawa: 1909, s. 50-52.
• Krzyżanowski Jan Kanty. W: Samuel Orgelbrand: Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. 9. Warszawa: 1901, s. 29.
• JanJ. Glücksberg JanJ., „Magazyn powszechny”, „Encyklopedia obrazowa systematyczna z 226 tablic i ich objaśnień złożona. Prospekt”, Warszawa 1836, s. 1214–1216 .

• Publikacje Jana Kantego Krzyżanowskiego w bibliotece Polona