|
Kapela (muzyka)Kapela – termin określający w średniowieczu zespół śpiewaków kościelnych związanych z dworem panującego lub z katedrą; od XVI wieku również zespół wokalno-instrumentalny kościelny lub dworski; współcześnie zespół ludowy, folklorystyczny lub wykonujący muzykę dawną. Potocznie – zespół muzyki rockowej[1]. W kapelach ludowych muzykuje się ze słuchu, na zasadzie heterofonii wariacyjnej. Najstarszymi są kapele dudziarskie; innymi są smyczkowe, harmonistów i dęte[2]. Przełożonym (prefektem, prepozytem) kapeli był w średniowieczu duchowny dostojnik[1], niekoniecznie muzyk. Do drugiej połowy XVI wieku do kapeli zaliczano również celebransów z asystą, służbę klerycką oraz organistę. Do kapeli nie należeli wówczas instrumentaliści dworscy[3]. Od XVI wieku funkcję tę (magister capellae, Kapellmeister) powierzano znakomitym kompozytorom i muzykom (np. Orlando di Lasso w kapeli kościoła św. Jana w Rzymie, następnie na dworze w Monachium)[1].
HistoriaDo 1309 kapela papieska nosiła nazwę Schola Cantorum. W XIV wieku kapele mieli Karol V Mądry, Filip II Śmiały oraz Piotr IV Aragoński[3]. Kapela w Polsce istniała na dworze królewskim od czasów Władysława II Jagiełły[1]. Jej prepozytem w latach 1411–1420 był Janusz z Lubienia [3]. Najbujniej rozwijała się w XVI i XVII wieku do czasu wojen szwedzkich[1]. Pierwszym świeckim dyrygentem był Krzysztof Klabon, później Asprilio Pacelli i Giovanni Francesco Anerio[3]. W latach świetności polskiej kapeli królewskiej działali w niej m.in. Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Luca Marenzio, Marco Scacchi, Bartłomiej Pękiel[1]. Od 1543 do rozbiorów działała także królewska kapela rorantystów; jej zadaniem było muzykowanie w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu[1]. W tym czasie powstały też kapele magnackie (Radziwiłłów, Górków, Kostków)[1]; później Mikołaja Wolskiego, Myszkowskich, Opalińskich i Jana Andrzeja Morsztyna[2]. W XVII wieku królewska kapela, pierwotnie religijna, stała się świeckim zespołem wokalno-instrumentalnym; zaczęła wykonywać również opery[3]. Podobny repertuar miały funkcjonujące wówczas kapele magnackie (m.in. Lubomirskich, Potockich, Rzewuskich, Branickich). Zatrudniały muzyków włoskich[1], niemieckich, a od XVIII również czeskich[2]. Kapele wokalno-instrumentalne działały wtedy w większości katedr i kolegiat oraz burs jezuickich[1] i pijarskich[2]. W XVIII wieku rozpowszechniły się, początkowo w Polsce, później w całej Europie, kapele janczarskie, wzorowane na tureckiej orkiestrze wojskowej (piszczałki, oboje, perkusja)[1]. Współcześnie działają w Polsce kapele przy zespołach folklorystycznych oraz kapele wiejskie grające muzykę improwizowaną ze słuchu. W zależności od regionu przyjmują różne składy instrumentalne, zazwyczaj z wykorzystaniem właściwego danemu regionowi instrumentu ludowego, np. basów, dud, diabelskich skrzypiec lub burczybasu[4]. Do lat 70. XX wieku istniała Polska Kapela Ludowa Feliksa Dzierżanowskiego, będąca orkiestrą grającą muzykę stylizowaną na ludową[5]. Niektóre orkiestry i chóry wykonujące muzykę dawną przyjmują nazwy zawierające słowo pochodzące od włoskiego terminu a cappella, który w formie kapela zakorzenił się w języku polskim jako określenie zespołu muzyków[6], np. Capella Bydgostiensis[1], Cappella Musicae Antiquae Orientalis[7], Capella Cracoviensis[8]. Przypisy
Bibliografia
Kontrola autorytatywna (rodzaj zespołu muzycznego): |
