|
Karol Parno Gierliński
Karol Parno Gierliński (ur. 12 marca 1938 w Poznaniu[1], zm. 4 lutego 2015 w Nowym Mieście nad Pilicą[2]) – cygańsko-polski rzeźbiarz, poeta i prozaik; działacz społeczny. Twórca pierwszego w Polsce elementarza dla dzieci romskich „Miri szkoła – Romano elementaro”. ŻyciorysPochodził z rodziny Sinti zamieszkałej w Wielkopolsce od kilku pokoleń. Ojciec – Ludwik, który był oficerem Wojska Polskiego, oraz matka – Wacława padli ofiarą Porajmos (eksterminacji Cyganów przez III Rzeszę), a on sam został uratowany z transportu do obozu zagłady przez Alfredę Markowską (Noncię)[3]. Wychowywała go i zadbała o edukację babcia, która po wyzwoleniu z obozu koncentracyjnego pod Hamburgiem powróciła z nim do Polski[4]. W 1957 ukończył Technikum Chemiczne w Poznaniu. W latach 1957–1963 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. W młodości zarabiał na życie jako wędrowny kotlarz. Pracował również w zawodach konserwatora dzieł sztuki, instruktora zajęć plastycznych i nauczyciela. Był kierownikiem literackim zespołów działających pod auspicjami Poznańskiej Estrady, w tym Cygańskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Roma”[5]. W 2001 został wyróżniony odznaką Zasłużony Działacz Kultury[6]. W 2011 w uznaniu działań na rzecz zachowania i rozwoju języków romskich oraz propagowania edukacji wśród Romów został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi[7]. TwórczośćRzeźbę uprawiał zawodowo od 1963 aż do śmierci. Największy wpływ na jego twórczość wywarł Jan Maria Jakób. Początkowo pracował w metalu, później najczęściej w drewnie. Jego prace były wielokrotnie wystawiane w kraju i za granicą, znajdują się w licznych muzeach (m.in. w Pile, Gorzowie Wielkopolskim i Weilburgu) oraz zbiorach prywatnych. Około roku 2011 zainteresował się malarstwem i stworzył serię obrazów olejnych o tematyce romskiej. W latach 60. XX w. był członkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy ZMW oraz grupy literackiej „Wiry”. Był członkiem Związku Literatów Polskich. Jako poeta zadebiutował w 1968 wierszem „Deszcz” zamieszczonym w tygodniku Nowa Wieś. Jego utwory poetyckie były publikowane w prasie literackiej i w almanachach. W 2001 ukazał się nakładem Wydawnictwa NICE zbiór jego poezji pt. „Xaratuno thuv / Odległy dym”, który wzbudził znaczne zainteresowanie i został przetłumaczony na język niemiecki przez Karin Wolff. W roku 2007 został wydany obszerny zbór opowiadań pt. „Meteory / Siłałe cierhenia”, zaś w roku 2012 wybór dawnych i nowych wierszy zatytułowany „Róża pustyni”. Praktycznie cała jego twórczość literacka powstała w języku polskim. Jest mocno nasycona problematyką cygańską; wielokrotnie powraca wątek wymuszonej rezygnacji z wędrownego trybu życia; prezentowane jest specyficzne, cygańskie poczucie humoru. Równocześnie w jego wierszach oraz opowiadaniach można znaleźć liczne odniesienia do zagadnień uniwersalnych, zadumę nad światem i istotą człowieczeństwa[8]. Autor koncepcji oraz tekstu pionierskiego podręcznika dla dzieci romskich w wieku wczesnoszkolnym pt. „Miri szkoła – Romano elementaro”. W 2007 ukazało się pilotażowe wydanie podręcznika w dialekcie Polska Roma, poszerzone i poprawione rok później w kolejnej edycji[9]. Podręcznik ten został przełożony na dialekt Bergitka Roma, a jego wersja elektroniczna, uzupełniona o sprawdziany ze znajomości słownictwa romskiego i arytmetyki, znalazła się w multimedialnym podręczniku dla dzieci romskich wydanym w 2009 w Kostrzynie nad Odrą[10]. Zajmował się tłumaczeniem tekstów na dialekty romskie[11]. Jako aktor wystąpił w 2009 w serialu telewizyjnym Na dobre i na złe (w odcinku „Kabała”), grając rolę Hauptmano. W filmie fabularnym Papusza w 2013 zagrał rolę Śero Roma[12]. Uważany za znawcę języka, kultury oraz obyczajowości romskiej, był konsultantem kilku prac magisterskich i doktorskich z dziedziny cyganologii. Wybrane publikacjeLiteratura piękna
Podręczniki
Literatura popularnonaukowa
Przekłady
Działalność społecznaNa początku lat 80 XX w. zaangażował się w działalność związkową, pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Kombinacie Rolnym Żydowo (gmina Czerniejewo). W pierwszej dekadzie XX w. wspierał tworzenie Spółdzielni Socjalnej „Khetane” w Szczecinku, która była nastawiona m.in. na zachowanie zawodów tradycyjnie uprawianych przez Romów. W ostatnich latach życia aktywnie uczestniczył w działaniach związanych z edukacją dzieci romskich oraz obroną praw człowieka. W latach 2004–2008 był deputowanym do Parlamentu Romskiego, utworzonego przez Międzynarodową Unię Romów. Był członkiem Zespołu do Spraw Romskich Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Wspierał antyrasistowskie działania Stowarzyszenia „Nigdy Więcej” podejmowane na Festiwalu „Przystanek Woodstock”[13]. Upamiętnienia
Przypisy
Linki zewnętrzne |
||||||||||||||
