Krążowniki liniowe typu Amagi

Krążowniki liniowe typu Amagi

Planowane okręty	4
Zbudowane okręty	0 (jeden ukończony jako lotniskowiec)
Okręty w służbie	0
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 41217 ton pełna: 47000 ton
Długość	251,8 m
Szerokość	30,8 m
Zanurzenie	9,5 m
Napęd	4 śruby, turbiny Gihon, 19 kotłów Kampon(inne języki), 131200 SHP
Prędkość	30 węzłów
Zasięg	8000 mil morskich @ 14 węzłów
Uzbrojenie	10 × 410 mm L/45 16 × 140 mm L/50 6 × 120 mm L/45 plot. 8 × 610 mm wt
Opancerzenie	pas pancerny: 254 mm barbety: 280–229 mm wieża dowodzenia(inne języki): 356–76 mm grodzie cytadeli: 73 mm pokład: 98 mm
Multimedia w Wikimedia Commons

Krążowniki liniowe typu Amagi (jap. 天城型 Amagi-gata) − typ japońskich okrętów wojennych z okresu I wojny światowej.

Budowa krążowników liniowych typu Amagi była elementem realizacji tzw. planu 8-8, mającego na celu unowocześnienie Marynarki Wojennej Japonii. Typ Amagi, w skład którego miały wchodzić cztery okręty, był powiększoną wersją pancerników typu Kaga, ale z cieńszym pancerzem burtowym i pokładowym oraz zmodyfikowanym układem artylerii średniego kalibru^[1]. Ograniczenia nałożone przez traktat waszyngtoński z 1922 roku spowodowały, że budowa okrętów tego typu musiała zostać przerwana. Jedynie „Amagi” i „Akagi”, zgodnie z ustaleniami traktatu, zostały przeznaczone do ukończenia jako lotniskowce. Trzęsienie ziemi uszkodziło jednak kadłub tego pierwszego tak mocno, że okręt został zezłomowany, a w jego miejsce na lotniskowiec przerobiono pancernik „Kaga”. „Akagi” służył w czasie II wojny światowej jako część Kido Butai do momentu zatopienia w bitwie pod Midway.

Nazwy okrętów pochodziły od formacji Amagi, Akagi, Atago, podczas gdy nazwa czwartego pochodziła od góry Takao w pobliżu Kioto lub miasta Takao na Formozie (obecnie Kaohsiung, Tajwan)^[1].

Okręty miały planowaną wyporność równą 41 217 tonom oraz pełną 47 000 ton. Projekt przewidywał, że osiągną 250 m długości na linii wodnej oraz 251,8 m całkowitej. Szerokość miała wynosić 30,8 m, a zanurzenie 9,5 m. Okręty miały być napędzane turbinami typu Gihon przekazującymi moc na cztery śruby napędowe. Projektanci zakładali, że turbiny będą otrzymywać parę z 19 kotłów wodnorurkowych typu Kampon(inne języki), z których 11 miało być opalanych olejem napędowym, a pozostałych osiem mieszaniną oleju i węgla. System ten miał zapewnić moc 131 200 shp i prędkość maksymalną 30 węzłów. Okręty miały mieć zapas 3900 ton oleju i 2500 ton węgla. Prędkość ekonomiczna została określona na 14 węzłów, a z pełnym zapasem paliwa okręt miał mieć maksymalny zasięg 8000 mil morskich^[1].

Zaplanowano, że artyleria główna okrętów typu Amagi będzie się składać z 10 dział kal. 410 mm L/45^[a] w pięciu wieżach dwudziałowych (choć w 1920 roku testowano działo o lufie długości 50 kalibrów i mogło ono także być zastosowane). Działo wystrzeliwało pocisk przeciwpancerny ważący 1000 kg przy pomocy ładunku prochowego o masie 224 kg z prędkością 790 m/s. Działa mogły strzelać z szybkością pomiędzy 1,5 a 2,5 strzału na minutę. Każde miało zapas 90 pocisków, a żywotność luf określono na 250-300 strzałów. Wieże miały być umieszczone w osi symetrii okrętu w następujący sposób: dwie wieże na dziobie (w superpozycji) i trzy za nadbudówką rufową (dwie na podwyższonym pokładzie, trzecia bezpośrednio na rufówce)^[1]. Ważyły 1004 tony każda i mogły ustawić działa pod kątem od -5 do +30 stopni^[2].

Artyleria średniego kalibru miała się składać z 16 dział kal. 140 mm L/50 zamontowanych w kazamatach na śródokręciu. Działa te wystrzeliwały pociski o wadze 38 kg za pomocą ładunku prochowego o wadze 10,33 – 10,97 kg z prędkością wylotową 850-855 m/s. Maksymalne podniesienie dział miało wynosić 25 stopni, co umożliwiało oddanie strzału na odległość 17 500 m^[3]. Cztery, później sześć, dział przeciwlotniczych kal. 120 mm L/45 miało być zamontowanych na śródokręciu. Okręty miały być także wyposażone w osiem wyrzutni torpedowych kal. 610 mm umieszczonych poniżej linii wodnej^[1].

Planowano, że typ Amagi będzie wyposażony w pancerz burtowy o grubości 254 mm nachylony pod kątem 12 stopni, natomiast grodzie cytadeli miały mieć 73 mm grubości. Barbety artylerii głównej miały być chronione przez pancerze grubości 229–280 mm, a wieża dowodzenia(inne języki) przez 76–356 mm. Planowano, że pancerz pokładowy będzie miał grubość 98 mm^[1].

Doświadczenia z wojny rosyjsko-japońskiej przekonały planistów morskich, że japońskiej flocie potrzebnych będzie więcej szybkich okrętów. 4 kwietnia 1907 roku Cesarska Rada Obrony zaaprobowała tzw. plan 8-8. Był on oparty na założeniu, że w składzie marynarki zawsze będzie się znajdowało osiem pancerników i osiem krążowników pancernych młodszych niż 10 lat (później zmodyfikowano założenia na osiem krążowników liniowych i wiek do ośmiu lat). Nadejście nowego rodzaju pancerników – drednotów spowodowało jednak, że od samego początku plan był niewykonalny. Przy słabej i nierozwiniętej gospodarce oraz dużych obciążeniach, jakim została ona poddana w czasie wojny rosyjsko-japońskiej (Japonia wyszła z wojny zwycięska, ale będąc bankrutem)^[4] zwodowanie rewolucyjnego wówczas HMS „Dreadnought”^[5][6] było katastrofą dla Japonii^[7].

W 1907 roku Japonia była w połowie drogi do uzyskania stanu 8-8 mając w służbie dwa nowo zbudowane pancerniki (typu Katori), dwa dalsze (typu Satsuma) w budowie oraz cztery krążowniki pancerne zatwierdzone do budowy lub w budowie. Dodatkowo zatwierdzono budowę trzech dalszych pancerników oraz czterech krążowników, lecz fundusze na ten cel nie zostały przyznane. Zmiany technologiczne i strategiczne spowodowały jednak, że ówczesne pancerniki (w tym wszystkie japońskie okręty pozostające w służbie lub znajdujące się w budowie^[b]) stały się przestarzałe w momencie wprowadzenia do służby HMS „Dreadnought”. Krążowniki pancerne stały się natomiast przestarzałe w momencie, gdy Wielka Brytania i Niemcy rozpoczęły budowę pierwszych jednostek nowej klasy – krążowników liniowych. Dowództwo japońskiej marynarki szybko zrozumiało tę sytuację i zaproponowało zamówienie u Brytyjczyków dwóch krążowników liniowych, z których jeden miał być zbudowany w Wielkiej Brytanii, a drugi w Japonii. Okręty te zostały zamówione (typ Kongo)^[7].

W 1910 roku nadal posiadano autoryzację na budowę jednego pancernika i czterech krążowników pancernych. Pancernik – silniej opancerzona wersja okrętów typu Kongo – stał się pierwszym japońskim superdrednotem („Fusō”). Z tym okrętem Japonia pozornie zbliżała się do celu 8-8, ale nowe okręty wchodzące na służbę we flotach innych mocarstw reprezentowały wyższy poziom technologiczny i powodowały, że wszystkie wcześniej zbudowane japońskie okręty liniowe stawały się przestarzałe. To oznaczało, iż planiści dążący do „floty 8-8” musieliby zmierzać do budowy siedmiu dalszych pancerników oraz czterech dalszych krążowników liniowych^[7] w momencie, gdy Japonia starała się przetrwać światowy kryzys finansowy^[4].

Po propozycjach dowództwa marynarki z 1911 i 1912 roku nawołujących do dużej rozbudowy floty, rada ministrów zgodziła się przyjąć plan 4-4. Zgodnie z nim zostały zatwierdzone do budowy trzy nowe pancerniki, ale żaden krążownik liniowy^[8]. Marynarka uznała jednak ten plan za zbyt skromny i nadal dążyła do realizacji planu 8-4. Cesarska Rada Obrony z kolei naciskała na realizację planu 8-8. Rząd ustąpił i do lipca 1914 roku zdecydował najpierw o poparciu planu 8-4, a następnie 8-8. Plan 8-4 został zaprezentowany Zgromadzeniu Narodowemu w 1914 roku. Planowano, że do 1923 roku Japonia będzie posiadała osiem pancerników i cztery krążowniki liniowe. Planowano zbudować dwa pancerniki typu Nagato i dwa typu Tosa. Problemem był przy tym fakt, że stary plan zakładał, iż wszystkie okręty wchodzące w skład „floty 8-8” musiały mieć mniej niż osiem lat. Do czasu, gdy wszystkie nowe okręty zostałyby ukończone, „Fuso” i pierwsze dwa okręty typu Kongo byłyby już według tych kryteriów uznane za przestarzałe^[9].

Pomimo tego plan został przegłosowany w roku 1917 i zatwierdzony wraz z finansami na dwa krążowniki liniowe, którymi zostały dwie jednostki typu Amagi. Pod koniec 1917 roku marynarka zaproponowała rozszerzenie planu 8-4 i dodanie dwóch kolejnych krążowników liniowych. Propozycja została zaaprobowana i w rezultacie zamówiono dwa kolejne okręty typu Amagi. Jednak posiadanie w budowie czterech pancerników i czterech krążowników liniowych (wszystkie wyposażone w działa kal. 410 mm) było bardzo dużym obciążeniem dla gospodarki japońskiej. W tym czasie Japonia na marynarkę wojenną wydawała około 1/3 budżetu^[9].

„Akagi” był pierwszym okrętem typu, którego stępkę położono. Budowa rozpoczęła się 6 grudnia 1920 roku w stoczni w Kure. Budowa „Amagi” rozpoczęła się dziesięć dni później w Yokosuce. Planowano, że ta pierwsza para jednostek zostanie ukończona, odpowiednio, w grudniu i listopadzie 1923 roku. Stępkę „Atago” położono w Kobe (stocznia Kawasaki) w dniu 22 listopada 1921 roku. Planowano, że jednostka zostanie ukończona w grudniu 1924 roku. „Takao”, czwarty i ostatni okręt tego typu, miał powstać w stoczni Mitsubishi w Nagasaki. Jego stępkę położono 19 grudnia 1921 roku i planowano, że także zostanie ukończony w grudniu 1924 roku^[1].

Plany japońskie zostały mocno zmienione przez podpisany w lutym 1922 roku traktat waszyngtoński, który ograniczył tonaż okrętów określanych jako capital ship^[c], jakie mogli posiadać jego sygnatariusze. Traktat ustanawiał także moratorium na budowę nowych jednostek. Zgodnie z tymi ustaleniami wstrzymano budowę nieukończonych jeszcze krążowników liniowych. Wielka Brytania musiała więc zrezygnować z budowy jednostek typu G3, USA – z budowy krążowników liniowych typu Lexington, a Japonia – z kontynuowania budowy jednostek typu Amagi^[10]. Traktat umożliwiał jednak przerobienie kadłubów pancerników i krążowników liniowych znajdujących się w budowie na lotniskowce – ale tylko jeżeli nowe jednostki miałyby wyporność poniżej 27 000 ton. Mając na uwadze, że projektowana wyporność pełna jednostek typu Amagi miała wynosić 47 000 ton^[1], ciężko byłoby utrzymać ten limit. Amerykanie mieli jednak ten sam problem z jednostkami typu Lexington. Spowodowało to, że w ramach wyjątku (na wniosek amerykańskiego asystenta Sekretarza Marynarki T. Roosevelta Jr.) został dodany do traktatu punkt umożliwiający pięciu sygnatariuszom możliwość przerobienia do dwóch capital ships, które znajdowały się w budowie, na lotniskowce o wyporności maksymalnej 33 000 ton.^[11][12]. Stany Zjednoczone i Japonia szybko skorzystały z tej możliwości. Japonia wybrała do konwersji „Amagi” i „Akagi”, dwa najbardziej zaawansowane w budowie okręty. „Atago” i „Takao” zostały anulowane 31 lipca 1924 roku i rozebrane na złom jeszcze w tym samym roku^[1].

Podczas trzęsienia ziemi w Tokio w 1923 roku, doszło do znacznych uszkodzeń kadłuba „Amagi”. Struktura została zbyt mocno zniszczona by być użyteczną i prace zostały przerwane. „Amagi” został skreślony z listy jednostek floty i sprzedany na złom. Złomowanie rozpoczęło się 14 kwietnia 1924 roku^[1]. W zamian za krążownik liniowy do przeróbki został wybrany nieukończony pancernik „Kaga”, przy budowie którego prace zostały wcześniej przerwane w dniu 5 lutego 1922 roku.

 Osobny artykuł: Akagi (1925).

Prace mające na celu przerobienie nieukończonego krążownika liniowego na lotniskowiec rozpoczęły się 19 listopada 1923 roku i zostały ukończone w marcu 1927 roku. Okręt początkowo miał jeden główny pokład służący do lądowań oraz dwa krótsze, umieszczone poniżej, pokłady startowe. Ten projekt okazał się być niesatysfakcjonujący i w 1935 roku okręt został wycofany z aktywnej służby w celu przebudowy. Niższe pokłady startowe zostały usunięte, pokład startowy został wydłużony do 249 metrów, dodano także trzeci podnośnik samolotów^[13]. Przebudowa została ukończona w 1938 roku^[14]. „Akagi” wspierał operacje w pobliżu wybrzeży Chin na początku roku 1939 i w roku 1940. W listopadzie 1940 roku przeszedł przegląd^[14].

W ataku na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku brał udział jako jednostka flagowa admirała Nagumo^[15]. O 6:00 7 grudnia 1941 roku w odległości około 275 mil od bazy amerykańskiej z pokładu lotniskowców „Akagi”, „Kaga”, „Hiryū”, „Sōryū”, „Shōkaku” i „Zuikaku” wystartowały samoloty pierwszej fali, która zaatakowała o 7:40. Drugi atak nastąpił o 8:50. Amerykańskie straty wyniosły m.in. pięć pancerników zatopionych (jeden eksplodował, jeden wywrócił się, trzy osiadły na dnie portu) i dwa niszczyciele (spalone w suchym doku) oraz 188 samolotów zniszczonych^[16].

Od stycznia do marca 1942 roku „Akagi” wraz z innymi lotniskowcami Kido Butai wspierał japońskie operacje inwazyjne w rejonie Południowo-Wschodniej Azji. „Akagi” opuścił Japonię 5 stycznia 1942 roku. 20 i 22 stycznia jego samoloty brały udział w bombardowaniu Rabaulu na Nowej Brytanii. 21 stycznia atakowały Kavieng na Nowej Irlandii.^[17] 19 lutego uczestniczyły w bombardowaniu Darwin^[18][19], a także ciężko uszkodziły amerykański tender wodnosamolotów (dawniej lotniskowiec) USS „Langley” 27 lutego. Został on następnie zatopiony przez eskortę^[20]. Pod koniec marca 1942 roku „Akagi” wraz z lotniskowcami „Hiryū”, „Sōryū”, „Shōkaku” i „Zuikaku” oraz zespołem pancerników, krążowników i niszczycieli wyruszył na Ocean Indyjski, by zniszczyć tamtejszą flotę brytyjską. 5 kwietnia samoloty z wszystkich lotniskowców uderzyły na brytyjską bazę w Colombo niszcząc instalacje nabrzeżne oraz zatapiając krążownik pomocniczy i stary niszczyciel „Tenedos”(inne języki) w porcie^[18][21]. Gdy japońskie samoloty wracały na pokłady okrętów, wodnopłatowiec spostrzegł krążowniki ciężkie HMS „Dorsetshire” i „Cornwall”. Oba okręty zostały zatopione przez bombowce nurkujące, m.in. z „Akagi”^[18][22]. 9 kwietnia japońskie lotniskowce zaatakowały Trincomalee i zniszczyły wiele brytyjskich myśliwców i bombowców oraz zatopiły statek handlowy w porcie. Po ataku na Trincomalee samoloty z „Akagi” uczestniczyły w zatopieniu brytyjskiego lotniskowca HMS „Hermes”, korwety HMS „Hollyhock” (K64)(inne języki) i australijskiego niszczyciela HMAS „Vampire”(inne języki)^[23][24].

Pod koniec maja 1942 roku, w ramach wysiłków mających na celu znalezienie i zniszczenie nieuchwytnych amerykańskich lotniskowców, japońskie siły zorganizowały atak na Aleuty na wodach Alaski i atol Midway na Zachodnim Pacyfiku^[25]. Admirał Nagumo na pokładzie „Akagi” poprowadził lotniskowce „Kaga”, „Sōryū” i „Hiryū” wraz z okrętami wspierającymi wchodzącymi w skład 1. Zespołu Uderzeniowego Lotniskowców (Kido Butai) do ataku na Midway^[26][27]. W pierwszym ataku na cele lądowe japońskie samoloty zneutralizowały nieliczne myśliwskie siły obrońców i zadały pewne uszkodzenia amerykańskim instalacjom na atolu^[25][28][29]. Samoloty torpedowe i bombowce nurkujące wysłane z Midway by zaatakować japońską flotę nie odniosły sukcesu, ale wkrótce zaatakowały samoloty z lotniskowców^[30]. Samoloty torpedowe z USS „Hornet”, USS „Enterprise” i USS „Yorktown” zaatakowały wspólnie zmuszając japońskie lotniskowce do silnego manewrowania w ramach uników przed torpedami, co spowodowało, że nie mogły wysłać dodatkowych samolotów dla obrony^[31]. Amerykańskie bombowce nurkujące, które przyleciały opóźnione nie mogąc znaleźć celu, wkrótce zadały śmiertelne ciosy „Akagi”, „Kaga” i „Sōryū”. „Yorktown”, zaatakowany przez ocalałe bombowce z „Hiryū” próbował wrócić do walki, ale kilka godzin później został trafiony dwiema torpedami^[31]. Płonący okręt został opuszczony, ale jego samoloty zwiadowce spostrzegły „Hiryū”, a bombowce z „Enterprise” trafiły ostatni lotniskowiec wroga czterema bombami przesądzając o jego losie^[31]. Japonia straciła w tym starciu wszystkie cztery lotniskowce należące do 1. Zespołu Uderzeniowego Lotniskowców^[32].

• Norman Friedman: U.S. Aircraft Carriers: An Illustrated Design History. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 1983. ISBN 0-87021-739-9. OCLC 8763586.
• Robert Gardiner, Randal Gray: Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921. Annapolis: Naval Institute Press, 1984. ISBN 0-87021-907-3. OCLC 12119866.
• Mark Stille: Imperial Japanese Navy Aircraft Carriers 1921-45. Oxford: Osprey Publishing, 2005. ISBN 1-84176-853-7. OCLC 57638857.
• Spencer E. Tucker, Priscilla Mary Roberts, Jack Greene: World War II: A Student Encyclopedia. ABC-CLIO, 2005. ISBN 1-85109-857-7. OCLC 57311334.
• TonyT. DiGiulian TonyT., Navweaps.com: Naval Weapons, Naval Technology and Naval Reunions, Bucks County, Pennsylvania .strona główna serwisu
• Edwin P. Hoyt: Japan's War: The Great Pacific Conflict. New York: Cooper's Square Press, 2001. ISBN 0-8154-1118-9.
• Bernard Ireland: Jane's Naval History of World War II. London: HarperCollins, 1998. ISBN 0-00-472143-8.
• Daniel Marston (red.): The Pacific War Companion. Oxford: Osprey Publishing Ltd, 2005. ISBN 1-84176-882-0.

• Haze Gray & Underway. [dostęp 2009-09-19]. (ang.).