Kult świętych

Kult świętych w katolicyzmie i prawosławiu oznacza szczególną cześć oddawaną osobom uważanym za zbawione, oraz świętym aniołom. Kult świętych istnieje też w innych wyznaniach chrześcijańskich i w innych religiach.

W katolicyzmie szczególny szacunek należy się Maryi, jako matce Jezusa Chrystusa, która według katolików z uwagi na brak grzechu pierworodnego (niepokalane poczęcie) i uczynkowego jest najwyższym wzorem świętości (poza Trójcą Świętą).

Kult świętych w katolicyzmie oznacza przede wszystkim zwracanie się do świętych z prośbami o wstawiennictwo i wyproszenie w ten sposób łask u Boga. Każda modlitwa adresowana do świętych faktycznie polega na zwróceniu się do Boga.

Celami tego kultu są: chwała Boża, umocnienie świętości ludu Bożego, przykład do naśladowania i wstawiennictwo przed Bogiem^[1]. Do świętych można zwracać się z prośbą o wstawiennictwo do Boga. Kult świętych jest ucieleśnieniem wiary w nierozłączną wspólnotę całego mistycznego Ciała Chrystusa, to znaczy Kościoła pielgrzymującego, oczyszczającego się w czyśćcu i chwalebnego w niebie^[2].

Katolicyzm odrzuca protestanckie lub antytrynitarne negowanie kultu świętych na podstawie biblijnego wersetu św. Pawła, który w liście do Tymoteusza mówi o Jezusie Chrystusie jako jedynym pośredniku między Bogiem a ludźmi (1 Tm 2, 1–5, Biblia Tysiąclecia), ponieważ celowość proszenia świętych o wstawiennictwo znajduje potwierdzenie w Księdze Apokalipsy:

^[3]

Z tych trzech wersetów biblijnych wynika, że modlitwy świętych przekazywane są Bogu:

1) przez aniołów;

2) przez Starców (czyli ludzi wierzących w Jezusa i żyjących w łasce Bożej).

W ujęciu katolickim werset Ap 5, 8 to biblijny dowód na to, że modlitwy zanoszone są Bogu przez pośrednictwo Świętych w niebie. Natomiast wersety Ap 8, 3-4 wskazują, że modlitwy kierowane do Boga są zanoszone za pośrednictwem aniołów i świętych^[3].

Katolicka nauka o wstawiennictwie i inwokacji świętych została określona przez Sobór Trydencki, który naucza, że święci, którzy królują w niebie razem z Chrystusem, ofiarowują swoje modlitwy do Boga dla ludzi. Dobre i pożyteczne jest zwracanie się do świętych oraz odwołanie się do ich modlitw i pomocy dla uzyskania łask od Boga poprzez Jezusa Chrystusa. Za bezbożne uznane są te osoby, które temu zaprzeczają^[4].

Zgodnie z postanowieniami VII Soboru Powszechnego w Nicei (rok 787) wierni prawosławni oddają cześć (gr. προσκύνηση – pokłon, w odróżnieniu od gr. λατρεία – adoracja, przynależna jedynie Bogu) świętym, przede wszystkim ich relikwiom, jako przebóstwionym ciałom świętych oraz przedstawiającym ich ikonom.

Wyznania protestanckie odrzucają kult świętych^[5], ponieważ:

• Teologia protestancka zakłada zbawienie człowieka poprzez „zakrycie” jego grzechów przez ofiarę krzyżową Chrystusa. Człowiek zbawiony jest tak samo zbrukany grzechami jak niezbawiony, Bóg jednak tych grzechów u niego nie dostrzega. Z powodu tych różnic protestanci nie uważają za stosowne czcić świętych, będących ich zdaniem takimi samymi grzesznikami, jak inni ludzie (List do Rzymian 3:23). Poza tym protestanci uważają, że każdy chrześcijanin jest świętym, gdyż został zbawiony przez Chrystusa i uświęcony przez jego krzyżową ofiarę, nie zaś przez własne zasługi (List do Rzymian 3:24-28).
• Na podstawie pewnych fragmentów Nowego Testamentu i sformułowanej na ich podstawie sztandarowej zasadzie reformacji Solus Christus, protestanci uważają, iż istnieje tylko jeden pośrednik między Bogiem a człowiekiem – Jezus Chrystus i tylko do niego należy zwracać się z prośbami w modlitwach (1 List do Tymoteusza 2:5-6).
• Protestanci w myśl zasady Soli Deo gloria chwałę i cześć oddają wyłącznie Trójjedynemu Bogu, gdyż tylko taki kult uznają za biblijnie uzasadniony (List do Rzymian 1:21-25).

W wielu Kościołach luterańskich na świecie istnieją jednak kalendarze liturgiczne zawierające imiona „świadków wiary”, szczególnie męczenników, ale także innych osób, które mogą stanowić wzór do naśladowania.

W 39 artykułach wiary Kościoła anglikańskiego odrzuca się wzywanie (inwokację) świętych, lecz potwierdza się ich wstawiennictwo, zwane w teologii anglikańskiej advocation of the saints, co oznacza: „proszenie świętych o modlitwę z nimi i w ich imieniu, lecz nie modlenie się do świętych”. W anglikanizmie istnieje kalendarz liturgiczny z wykazem dni ku czci świętych (wyznawców i męczenników). Jest wśród nich wielu świętych katolickich (również tych, którzy w 1954 r. zostali usunięci z rzymskokatolickiego kalendarza liturgicznego), a także liczne inne osoby, wyróżniające się heroicznością cnót i wiary^[6].

Świadkowie Jehowy odrzucają pośrednictwo i kult świętych^[7] oraz kult obrazów, rzeźb i innych wizerunków. Uważane są one za bałwochwalstwo^[8][9][10].

Podobne stanowisko zajmują mormoni, chrystadelfianie i unitarianie.

W judaizmie świętość, czyli ḳedushah, jest związana z Prawem mojżeszowym i polega na szczególnym, ponadprzeciętnym jego przestrzeganiu. Święci dodatkowo muszą wyróżniać się wysokim poziomem wiedzy religijnej^[11]. Chasydyzm za świętych uznaje cadyków, takich jak np. Elimelech z Leżajska. Panuje przekonanie, że również po śmierci mogą oni swoją mocą duchową spełniać prośby i obdarzać łaskami. Stąd pochodzi zwyczaj odwiedzania ich grobów (ohel), szczególnie w określone dni lub święta, aby modlitwą lub pisemną prośbą uzyskać ich łaski^[12].

Podobną czcią otaczano już w starożytności patriarchów narodu żydowskiego, takich jak Abraham, Izaak i Jakub. Ich imiona wymieniane są w modlitwach do Boga^[13], a ich groby do dzisiaj są odwiedzane i zanoszone są tam prośby o łaski od Boga.

 Osobny artykuł: Święty.

Kult świętych jest rozpowszechniony w różnych odłamach islamu, w konfucjanizmie, buddyzmie, taoizmie, shintō, dżinizmie i hinduizmie.

• męczennik
• wyznawca
• wstawiennictwo świętych