Latarnia czarnoksięska

Ten artykuł dotyczy urządzenia. Zobacz też: tytuł powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego.

Latarnia czarnoksięska, latarnia magiczna (z łac. również laterna magica, lanterna magica^[1]) – prosty aparat projekcyjny rzutujący obraz ze szklanych przeźroczy, wyposażony w soczewkę i źródło światła^[1].

Za wynalazcę urządzenia uznaje się jezuitę Athanasiusa Kirchera (1602–1680), który opisał ją w książce Ars Magna Lucis et Umbrae (tłum. Wielka sztuka światła i cienia) z 1671 roku. Kircher skonstruował latarnię w 1645 roku^[1]. Prototypem latarni był przyrząd do rzutowania obrazów opisany w 1430 roku przez włoskiego inżyniera Giovanniego Fontanę (ok. 1395–1455)^[1]. Przyrząd był rodzajem lampy ze szklaną szybą, na której malowano obraz, zazwyczaj postać diabła lub kościotrupa^[1].

Latarnia czarnoksięska została udoskonalona przez belgijskiego fizyka E.G. Robertsona (1763–1837), który do urządzenia dodał mechanizm regulacji ostrości – tzw. fantoskop^[1].

W XIX w. oglądanie obrazów rzucanych przez latarnię – teatrzyk optyczny – stało się popularną rozrywką^[1].

Aparat ten można uznać za prekursora^[1]:

• diaskopu – aparatu do wyświetlania przezroczy w świetle przechodzącym
• episkopu – aparatu do wyświetlania obrazów nieruchomych w świetle odbitym
• epidiaskopu – połączenia diaskopu z episkopem
• powiększalnika fotograficznego
• projektora filmowego

Latarnia czarnoksięska to także tytuł książek:

• Józefa I. Kraszewskiego (1812–1887) z lat 1843–1844 – XIX-wiecznej powieści społeczno-obyczajowej^[2]
• Aleksandra Jackiewicza (1915–1988) z 1956 roku^[3] – zbioru pochwalnych esejów na temat filmu socrealistycznego

Laterna magica to tytuł autobiografii Ingmara Bergmana z 1987 roku^[4].

• fantasmagoria (spektakl)
• camera obscura
• fotoplastykon

• Athanasius Kircher: Ars magna lucis et umbrae, in X. libros digesta. Amstelodami: apud Joannem Janssonium a Waesberge et haeredes Elizaei Weyerstraet, 1671. [dostęp 2019-09-28].
• The Camera Obscura: Aristotle to Zahn. [dostęp 2019-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
• Lantern History. [w:] The Magic Lantern Society [on-line]. [dostęp 2019-09-28]. (ang.).
• Antoni Żółciak: Historia projektorów na infografice: od roku 1420 do dzisiaj. [w:] www.swiatobrazu.pl [on-line]. 2013-04-06. [dostęp 2019-09-28]. (pol.).