Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Kazachstanie

Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Kazachstanie – lista miejsc w Kazachstanie wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ustanowionej na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972^[1] i ratyfikowanej przez Kazachstan 29 kwietnia 1994 roku^[2].

Obecnie (stan na 2023 rok) na liście znajduje się 5 obiektów: 3 dziedzictwa kulturowe oraz 2 o charakterze przyrodniczym^[2].

Na kazachstańskiej liście informacyjnej UNESCO – liście obiektów, które Kazachstan zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa – znajduje się 14 obiektów (stan na 2023 rok)^[2].

Mauzoleum Chodży Ahmada Jasawiego

Tamgały

Saryarka

Jedwabny Szlak

Zachodni Tienszan

Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Zobacz multimedia związane z tematem: Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Kazachstanie

Poniższa tabela przedstawia kazachstańskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO:

Nr ref. – numer referencyjny UNESCO;

Obiekt – polskie tłumaczenie nazwy wpisu na liście^[3] wraz z jej angielskim oryginałem^[2];

Położenie – miasto, obwód; współrzędne geograficzne;

Typ – klasyfikacja według Komitetu Światowego Dziedzictwa^[4]:

• kulturowe (K)
• przyrodnicze (P)
• kulturowo-przyrodnicze (K,P)

Rok wpisu – roku wpisu na listę i rozszerzenia wpisu

Opis – krótki opis obiektu wraz z informacjami o jego zagrożeniu.

     Wpisy transgraniczne

Nr ref.	Obiekt	Zdjęcie	Położenie	Typ	Rok	Opis
1103	Mauzoleum Chodży Ahmada Jasawiego Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi		Turkiestan Obwód turkiestański 43°17′51,5″N 68°16′15,8″E/43,297644 68,271042	K (i)(iii)(iv)	2003	Mauzoleum zostało wzniesione w latach 1389–1405 dla Chodży Ahmada Jasawiego, z rozkazu Timura. Budowy nigdy nie ukończono, gdyż po śmierci władcy zaniechano budowy. Od 1991 roku mauzoleum jest oficjalnym miejscem kultu Chodży Ahmada Jasawiego oraz celem pielgrzymek[5].
1145	Petroglify w krajobrazie archeologicznym Tamgały Petroglyphs of the Archaeological Landscape of Tanbaly		Obwód ałmacki 43°48′12″N 75°32′06″E/43,803333 75,535000	K (iii)	2004	Rezerwat archeologiczny w południowym Kazachstanie. Na jego terenie znajduje się ok. 5000 rysunków naskalnych, datowanych na okres średniego oraz późnego brązu. Petroglify przedstawiają zwierzęta oraz sceny religijne[6].
1102	Saryarka: step i jeziora północnego Kazachstanu Saryarka – Steppe and Lakes of Northern Kazakhstan		Obwód ałmacki 50°26′00″N 69°11′20″E/50,433333 69,188889	P (ix)(x)	2008	Saryarka obejmuje dwa rezerwaty przyrody – Korgałżyn oraz Nauyrzym. Stepy oraz jeziora są siedliskiem dla wielu zagrożonych gatunków zwierząt m.in.: bielik wschodni, pelikan kędzierzawy, suhak stepowy oraz żuraw biały[7].
1442	Jedwabny Szlak: sieć dróg w korytarzu Chang’an – Tienszan Silk Roads: the Routes Network of Chang'an-Tianshan Corridor		Obwód ałmacki Obwód żambylski 45°39′56″N 80°15′38″E/45,665556 80,260556	K (ii)(iii)(v)(vi)	2014	Odcinek rozległej sieci dróg Jedwabnego Szlaku o długości 5 tys. km, biegnący z Xi’an (dawnej stolicy Chin za panowania dynastii Han i Tang) do Siedmiorzecza w Azji Środkowej, który powstał w okresie od II p.n.e. do I w. n.e. i był w użyciu do XVI w. Wpis transgraniczny wraz z Chinami i Kirgistanem obejmuje 33 miejsca położone wzdłuż szlaku, m.in. ośrodki miejskie i dworskie, osady handlowe, świątynie buddyjskie, starożytne drogi, zajazdy pocztowe, przełęcze, wieże strażnicze, odcinki Wielkiego Muru, fortyfikacje, grobowce i budowle sakralne. Na terenie Kazachstanu wpis obejmuje osiem miast[8].
1490	Zachodni Tienszan Western Tien-Shan		Obwód turkiestański 42°19′21″N 70°14′32″E/42,322500 70,242222	P (x)	2016	Wpis transgraniczny wraz z Kirgistanem i Uzbekistanem obejmuje obszar zachodniego Tienszanu o zróżnicowanym krajobrazie i wyjątkowo bogatej florze i faunie. Wysokość szczytów górskich w Tienszanie Zachodnim, waha się od 700 do 4503 metrów[9].

Merke

Północny Tienszan

Klasztor Abylaikit

Ułytau

Arpa-Ozen

Eszkiolmes

Skalne meczety na półwyspie Mangystau

Jesyk

Borałdaj

Kotlina Fergańska

Ustiurt

Obiekty wpisane na kazachstańską listę informacyjną UNESCO

Poniższa tabela przedstawia obiekty na kazachstańskiej liście informacyjnej UNESCO:

Nr ref. – numer referencyjny UNESCO;

Obiekt – polska nazwa obiektu wraz z jej angielskim oryginałem na kazachstańskiej liście informacyjnej^[2];

Położenie – miasto, obwód; współrzędne geograficzne;

Typ – klasyfikacja według zgłoszenia^[4]:

• kulturowe (K),
• przyrodnicze (P),
• kulturowo–przyrodnicze (K,P);

Rok wpisu – roku wpisu na listę informacyjną;

Opis – krótki opis obiektu wraz z informacjami o jego zagrożeniu.

Nr ref.	Obiekt	Zdjęcie	Położenie	Typ	Rok	Opis
1131	Tureckie sanktuarium Merke Turkic sanctuary of Merke		Merke Obwód żambylski 42°51′48″N 73°10′27″E/42,863333 73,174167	K, P	1998	Kompleks grobowy i rytualny reprezentujący różne etapy historii ludów tureckich, począwszy od plemion koczowniczych, a skończywszy na Pierwszym kaganacie tureckim. Znajduje się na wysokości ok. 3000 m n.p.m. Ze względu trudną dostępność, sanktuarium zachowało się w nienaruszonym stanie[10].
1681	Północny Tienszan Northern Tyan-Shan (Ile-Alatau State National Park)		Obwód ałmacki 43°05′00″N 77°05′00″E/43,083333 77,083333	P (x)	2002	Park narodowy położony w północnej części gór Tienszan i obejmujący teren o powierzchni 199 703 ha. Znajduje się na wysokości ponad 3000 m n.p.m. Został założony w 1996 roku, w celu ochrony zwierząt przed kłusownikami[11].
6496	Pustynie Turanu (Kazachstan) Cold winter deserts of Turan (Kazakhstan)		Obwód ałmacki Obwód kyzyłordyński	P (ix)(x)	2021	Jest to część międzynarodowego wpisu obejmującego ekosystem pustyń chłodnych, położonych w Azji Środkowej. Są one domem dla wielu zagrożonych gatunków zwierząt m.in.: gazeli czarnoogonowej oraz suhaka stepowego. Wpis transgraniczny z Turkmenistanem oraz Uzbekistanem[12].
6558	Klasztor Abyłajkit Abylaikit Monastery		Obwód wschodniokazachstański 49°27′24″N 82°34′15″E/49,456667 82,570833	K (iii)	2021	Buddyjski klasztor Abyłajkit został założony w 1650 roku. W 1670 roku został zniszczony w wyniku wojen domowych toczących się w Chanacie Dżungarskim, jednak już rok później został odbudowany i do 1720 roku odprawiano w nim nabożeństwa[13].
6560	Krajobraz kulturowy Ułytau Cultural Landscape of Ulytau		Obwód ułytauski 48°38′39″N 66°56′46″E/48,644167 66,946111	K (v)	2021	Masyw górski Ułytau przez wieku był domem dla Oguzów oraz Kipczaków. Wraz z przybyciem Mongołów obszar ten, stał się miejscem pochówku potomków Czyngis-chana i władców Złotej Ordy. Krajobraz kulturowy obejmuje pozostałości starożytnych osad, fortyfikacji oraz kurhanów[14].
6562	Petroglify Arpaözen Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Arpauzen		Obwód turkiestański 43°50′00″N 68°50′00″E/43,833333 68,833333	K (ii)(iii)	2021	Arpaözen obejmuje pozostałości starożytnych osad, cmentarzy oraz 30 miejsc z petroglifami. Pochodzą one z późnego brązu oraz wczesnego żelaza. Przedstawiają one wizerunki zwierząt, głównie wielbłądów, koni i byków[15].
6563	Petroglify Eszkyölmes Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Eshkiolmes		Obwód ałmacki 44°50′00,0″N 78°30′00,0″E/44,833330 78,500000	K (iii)	2021	Eszkyölmes jest jednym z największych i najlepiej zachowanych zbiorów petroglifów w Kazachstanie. Łącznie znajduje się tutaj 4000 rysunków naskalnych. Przedstawiają one sceny bitew, polowań oraz codziennego życia społeczności koczowniczej[16].
6564	Petroglify Kułżabasy Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Kulzhabasy		Obwód żambylski	K (iii)	2021	Najstarsze petroglify Kułżabasy datowane są na okres 3–2 tysiąclecie p.n.e., a najmłodsze na XIV wiek n.e. Zostały one odkryte w 2000 roku. Rysunku naskalne przedstawiają zwierzęta (byki oraz tury), a także koła oraz rydwany[17].
6565	Petroglify Sauyskandyk Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Sauyskandyk		Obwód kyzyłordyński	K (ii)(iii)	2021	Petroglify Sauyskandyk pochodzą z różnych okresów historycznych. Najstarsze pochodzą z 2 tysiąclecia p.n.e., a najmłodsze datowane są na początek XX wieku n.e. Znajdują się one w górach Karatau[18].
6566	Skalne meczety na półwyspie Mangystau Rocky Mosques of Mangyshlak Peninsula		Obwód mangystauski	K (iii)	2021	Wpis na listę informacyjną obejmuje 5 meczetów oraz przyległe nekropolie, zlokalizowane na półwyspie Mangystau. Najstarszy z nich pochodzi z VIII wieku, a najmłodszy z XX wieku. Meczety są popularnymi celami pielgrzymek muzułmańskich[19].
6567	Jedwabny szlak: wczesny okres (prehistoria) Silk Roads: Early Period (Prehistory)		Jesyk Obwód ałmacki 43°21′00″N 77°28′00″E/43,350000 77,466667 43°20′14,4″N 76°52′06,1″E/43,337331 76,868358	K (ii)(iii)	2021	Wpis na listę informacyjną obejmuje nekropolię Besszatyr, stanowisko archeologiczne Borałdaj oraz miasto Jesyk. Prezentują one dziedzictwa kulturowe ludu Saków[20].
6568	Jedwabny szlak: korytarz Fergana-Syr-daria Silk Roads: Fergana-Syrdarya Corridor		Obwód kyzyłordyński Obwód turkiestański 40°54′03″N 71°45′28″E/40,900833 71,757778	K (ii)(iii)(v)	2021	Nominacja na listę informacyjną obejmuje 9 stanowisk archeologicznych położonych przy Jedwabnym Szlaku. Zlokalizowane są one przy drodze łączącej Kotlinę Fergańską z Jeziorem Aralskim oraz przy rzece Syr-daria[21].
6569	Jedwabny szlak: korytarz Wołga-Morze Kaspijskie Silk Roads: Volga-Caspian Corridor		Obwód atyrauski Obwód mangystauski Obwód zachodniokazachstański	K (ii)	2021	Wpis na listę informacyjną obejmuje fragment Jedwabnego Szlaku, łączącego Morze Aralskie z Morzem Kaspijskim oraz region zajmowany przez rzeki Ural i Wołga. Szlak handlowy przebiegał przez 2 wioski: Kyzyłkała oraz Sarajszyk założone w X wieku oraz splądrowane przez Mongołów w XIII wieku, a potem przez Kozaków w XVI wieku[22].
6571	Ustiurt: Krajobraz naturalny i pułapki myśliwskie Aran Ustyurt: Natural Landscape and Aran Hunting Traps		Obwód mangystauski 43°17′00″N 55°33′00″E/43,283333 55,550000	K, P (iii)(v)(viii)	2021	Pułapki myśliwskie, zwane aran, były używane na płaskowyżu Ustiurt już w epoce brązu. Wykorzystywano je do polowań na suhaki stepowe oraz gazele czarnoogonowe[23].

• Lista światowego dziedzictwa UNESCO (ang. • fr.)