Marwan II

Marwan II (właśc. Marwan ibn Muhammad ibn Marwan, arab. ‏مروان بن محمد بن مروان بن الحكم‎; ur. ok. 692, zm. 750) – ostatni kalif z dynastii Umajjadów. Był wnukiem kalifa Marwana I. Doświadczenie wojskowe i polityczne zdobywał w Armenii i Azerbejdżanie. Został kalifem po obaleniu Ibrahima ibn al-Walida. Na lata jego rządów przypadł okres licznych powstań i niepokojów. Utracił władzę i życie w wyniku jednego z nich, powstania Abbasydów.

Był synem Muhammada ibn Marwana i wnukiem kalifa Marwana I^[1][2]. Nie jest znana tożsamość jego matki. Prawdopodobnie była ona niewolną Kurdyjką, która po zwycięstwie kalifa Abd al-Malika nad Abd Allahem ibn az-Zubajrem w 692 roku stała się własnością Muhammada ibn Marwana^[1]. Według niektórych przesłanek była już wówczas w ciąży, co oznaczałoby, że Marwan był przyrodnim synem Muhammada. Tezie tej przeczą jednak inne relacje, w tym opis historyka At-Tabariego, według którego Marwan urodził się w roku 695 lub 696^[1].

W początkach swojej kariery wojskowej i politycznej działał głównie w rejonie Kaukazu, Armenii i Azerbejdżanu^[1][3]. W 730 roku uczestniczył w misji do Armenii swojego kuzyna Maslamy ibn Abd al-Malika. Odznaczył się wówczas w walkach, dzięki czemu został mianowany gubernatorem Azerbejdżanu i Armenii. Według At-Tabariego urząd ten objął bezpośrednio po Maslamie w 732 roku^[1]. Inne źródła podają zaś, że na tym stanowisku w 734 lub 735 roku zastąpił Sa'ida ibn Amr al-Harashiego^[1].

Podczas swojego namiestnictwa w Azerbejdżanie i Armenii wspierał miejscowy ród Bagratydów przeciwko ich politycznym konkurentom – Mamikonianom^[1]. Wygnał z kraju Dawida i Grzegorza Mamikonianów, gdy Ci nie zaakceptowali powołania Aszota Bagrata na stanowisko zarządcy Armenii^[1]. W 737 roku wspomagany przez siły armeńskie wyprawił się na Kaukaz. W 744 roku, gdy Jazid III objął władzę w kalifacie po zamordowaniu Al-Walida ibn Jazida, rozważał wyprawienie się na południe w celu walki z nowym władcą^[1]. Został jednak powstrzymany przez wykrycie w swojej armii spisku^[1] Thabita ibn Nu'ayma, przedstawiciela Jemenitów. Thabit został wówczas aresztowany, zaś Jemenici odesłani do Syrii^[4].

Podczas kilkumiesięcznych rządów Jazida III pozostawał gubernatorem Mezopotamii. Jego siedzibą było wówczas Harran^[1]. We wrześniu 744 roku, gdy Jazid został zabity, nie uznał panowania brata dotychczasowego kalifa, Ibrahima ibn al-Walida. Przekroczył wraz ze swoją armią Eufrat i rozpoczął marsz na Damaszek^[1]. Początkowo miał prawdopodobnie na celu wyniesienie na tron przetrzymywanych w niewoli synów Al-Walida ibn Jazida. W szybkim tempie zdobył północną Syrię wraz z miastem Hims oraz pokonał Sulajmana ibn Hiszama w bitwie na drodze z Baalbek do Damaszku. Wówczas Ibrahim zbiegł do Palmyry, wcześniej rozkazując zamordować synów Al-Walida^[1].

Po wkroczeniu do Damaszku został obwołany kalifem. W grudniu 744 roku odbyła się baja, zaś Sulajman ibn Hiszam zaakceptował jego władzę. Na początku 745 roku powrócił na krótki czas do Harran^[1]. Wkrótce musiał jednak przybyć z powrotem do Syrii, gdzie wybuchły trzy powstania: w Damaszku, Hims i Palestynie^[5]. Przywódcą trzeciego z nich był Thabit ibn Nu'aym^[1]. Marwan na początku 745 roku zdobył Hims, następnie pokonał siły Jazida ibn Chalida al-Kasriego pod Damaszkiem, wreszcie zwyciężył Thabita pod Tyberiadą. Korzystając z tego zwycięstwo doprowadził do uznania jego synów za następców^[1].

Po stłumieniu ostatnich ognisk oporu w Syrii powołał kontyngent z miejscowej ludności, który przyłączono do wyruszającej do Iraku armii Jazida ibn Hubajry^[1]. Gdy wojska te przechodziły w pobliżu Al-Rusafy, gdzie przebywał Sulajman ibn Hiszam, kontyngent syryjski zdezerterował i przyczynił się do wybuchu powstania Sulajmana. Marwan pobił siły Sulajmana pod Kinnesrin, a następnie po raz kolejny zdobył Hims^[1].

Gdy kalif przebywał w Syrii, w Iraku wybuchło powstanie charydżytów^[1]. Prowincji tej do powrotu Marwana bronił jego syn, Abd Allah. Latem 746 roku udało się stłumić bunt, zaś w 747 roku Marwan ostatecznie podporządkował sobie Irak. W tym samym roku wybuchło powstanie Abu Muslima w Chorasanie^[1]. Kalif nie był w stanie wysłać na czas posiłków tamtejszemu dowódcy, Nasrowi ibn Sajjarowi, gdyż był pochłonięty tłumieniem powstania charydżytów i walkami pomiędzy Jemenitami a Mudarytami^[3]. W styczniu 750 roku doszło do bitwy nad Wielkim Zabem^[1]. Marwan poniósł w niej klęskę, musiał ratować się ucieczką na drugą stronę rzeki, a następnie z niewielkimi siłami podjął ucieczkę na południowy wschód^[3]. Przez siły Abbasydów został dogoniony w Górnym Egipcie. W wyniku niewielkiej potyczki poniósł śmierć^[1].