|
Mieczysław Gębarowicz
  Mieczysław Jan Gębarowicz[1][2] (ur. 17 grudnia 1893 w Jarosławiu, zm. 2 września 1984 we Lwowie) – polski uczony i humanista, profesor historii sztuki. ŻyciorysUrodził się 17 grudnia 1893 w Jarosławiu, w rodzinie Teofila, inżyniera, i Bronisławy ze Smolków[3]. Ojciec przez pewien czas pracował jako zastępca naczelnika stacji kolejowej Stanisławów III[4], później jako naczelnik stacji kolejowej w Buczaczu[5], był członkiem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[6]. Mieczysław wraz z rodzicami mieszkał w Jarosławiu, Stanisławowie, później w Buczaczu i wreszcie we Lwowie. Korzeni jego patriotycznej postawy należy szukać w domu rodzinnym. Obaj bracia: Tadeusz (jego kolegą z klasy był Stanisław Czerny[7]) i Stanisław zapisali się chlubnie w walkach o niepodległość. Także Mieczysław organizował drużynę skautową w Buczaczu, a po upadku monarchii austro-węgierskiej wstąpił do Wojska Polskiego i bronił Lwowa w 1918. W 1912 ukończył z wynikiem chlubnym C. K. Gimnazjum w Buczaczu[8]. Był członkiem organizacji „Zet”, od 1911 „Zarzewia”. Studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego na dwóch kierunkach: historii powszechnej i historii sztuki. Studia te zostały przerwane na pewien czas przez wydarzenia I wojny światowej, gdy służył w szeregach armii austriackiej (1915–1918). U kresu wojny w listopadzie 1918 brał udział w obronie Lwowa w ramach wojny polsko-ukraińskiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości od 1920 do 1922 był asystentem w Katedrze Historii Polski Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1921 został doktorem na UJK[9]. W 1922 przeszedł do pracy w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, gdzie od 1923 był kustoszem Muzeum Lubomirskich. Prowadził szerokie prace naukowe, brał udział w naukowo-dydaktycznych podróżach do Włoch, Francji, Belgii, Hiszpanii, Niemiec, Austrii i Czechosłowacji. W 1928 obronił rozprawę habilitacyjną na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, uzyskując stopień docenta historii sztuki. W październiku 1936 otrzymał tytuł profesora tytularnego na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[10]. Od roku 1923 do 1938 wykładał również historię sztuki na Wydziale Architektonicznym Politechniki Lwowskiej. Po wybuchu II wojny światowej i nagłej śmierci w dniu 18 września 1939 dyrektora Ossolineum Ludwika Bernackiego był - obok Kazimierza Tyszkowskiego i Władysława Wisłockiego - jednym z trzech dyrektorów ZNiO. W grudniu 1939 roku nowym dyrektorem Ossolineum został polski komunista Jerzy Borejsza. Po zajęciu Lwowa przez Niemców w 1941 roku i skrytobójczym zamordowaniu Władysława Wisłockiego, kierującego początkowo ZNiO, kurator Ossolineum połączonego z Biblioteką Baworowskich, książę Andrzej Lubomirski w tajemnicy mianował Mieczysława Gębarowicza dyrektorem zakładu. Przez okres aż do ponownego zajęcia Lwowa przez Rosjan w lipcu 1944 roku starał się zabezpieczyć i ochronić przed zniszczeniem zasoby Ossolineum. W 1944 roku pomagał wywieźć do Krakowa ok. 2,3 tys. rękopisów, wśród nich autografy dzieł Słowackiego, Fredry, Reymonta, Sienkiewicza i Mickiewicza (w tym „Pan Tadeusz”), 2,4 tys. polskich rysunków i rycin oraz kilkaset numizmatów, które staną się podstawą kolekcji wrocławskiego Ossolineum[9]. Mieczysław Gębarowicz w 1944 roku pozostał świadomie we Lwowie. W 1946 roku został zastępcą kierownika Katedry Teorii i Historii Sztuki Uniwersytetu im. Franki. Dzięki jego staraniom w lipcu 1946 r. przyjechały do Wrocławia jako dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego 7083 rękopisy, 35 565 starodruków i 107 397 druków z XIX i XX w., a w marcu 1947 roku ok. 67 tys. książek[9]. Jego decyzja pozostania na straży pozostałych we Lwowie zbiorów Ossolineum wiąże się z dramatyczna decyzją narzucenia obywatelstwa radzieckiego i odrzucenia propozycji objęcia dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie albo katedry historii sztuki na uniwersytetach w Toruniu i Wrocławiu[9]. W lutym 1950 roku wraz z innymi starszymi pracownikami biblioteki jako element niepożądany został zwolniony z pracy. Pracował później jako zwykły bibliotekarz w różnych lwowskich instytucjach, zakwalifikowany jako młodszy pracownik naukowy. Do nowej Polski przyjechał po raz pierwszy w 1957 r. i odrzucił propozycję zostania dyrektorem Ossolineum we Wrocławiu. Dopiero w 1962 r. (w wieku 69 lat) uzyskał sowiecką nominację na starszego pracownika naukowego. W 1962 roku został wyrzucony na emeryturę w atmosferze nagonki z powodu wydania w PRL jego pracy naukowej o lwowskich dziełach sztuki pt: Studia nad dziejami kultury artystycznej późnego renesansu w Polsce[11]. Dodatkową karą było pozbawienie dostępu do archiwów w macierzystej bibliotece[9]. W 1970 r. otrzymał od PRL medal za zasługi dla rozwoju Ossolineum. W 1981 r. napisał na zamówienie Instytutu Historii PAN „Autobiografię”, która miała się znaleźć w tomie autobiografii najwybitniejszych polskich uczonych, i którą opublikował rok później katolicki „Znak”[9]. Był autorem imponującej liczby kolejnych dzieł naukowych pisanych w nader skromnych warunkach materialnych, bez możliwości korzystania z zasobów bibliotecznych Ossolineum. Po śmierci uczonego zostały wydane dwie wybitne prace poświęcone sztuce Ukrainy i Lwowa: Najstarszy ikonostas cerkwi wołoskiej we Lwowie (Wrocław, 2016) oraz Mater Misericordia -- Pokrow -- Pokrowa w sztuce i legendzie środkowo-wschodniej Europy (Wrocław, 1986). Zmarł we Lwowie 2 września 1984 i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim w grobowcu rodziny Klamutów[9]. O jego szczególnej pozycji świadczyć może przydomek „Papieża Polonii lwowskiej”. Jego imieniem nazwano aulę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Ordery i odznaczenia
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Kontrola autorytatywna (osoba): |
||||||||||||||||||||||||||
