Niszczyciele typu Holland

Niszczyciele typu Holland

„Holland”
Kraj budowy	Holandia
Użytkownicy	Koninklijke Marine (4)  Marina de Guerra del Perú (1)
Wejście do służby	1951–1952
Wycofanie	1974–1986
Zbudowane okręty	4
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 2215 t pełna: 2765 t
Długość	113,1 m
Szerokość	11,4 m
Zanurzenie	5,1 m
Napęd	2 turbiny parowe o mocy 45 000 shp, 4 kotły, 2 śruby
Prędkość	32 węzły
Zasięg	4000 Mm przy 18 w.
Załoga	247
Uzbrojenie	• 4 działa uniwersalne 120 mm (2 × II) • 1 działo plot. 40 mm • 2 × IV wyrzutnie rbg 375 mm • 2 zrzutnie bg
Multimedia w Wikimedia Commons

Niszczyciele typu Holland (typu 47A) – typ holenderskich niszczycieli o uzbrojeniu artyleryjskim z okresu zimnej wojny, zbudowanych w liczbie czterech jednostek w latach 50. XX wieku. Służyły w marynarce holenderskiej (Koninklijke Marine) w latach 1954-1979, a jeden z nich służył następnie do 1986 roku w marynarce Peru(inne języki).

Wyporność pełna okrętów wynosiła 2765 ton, a długość 113,1 m. Napędzały je turbiny parowe, pozwalające na osiąganie prędkości 32 węzłów. Główne uzbrojenie stanowiły cztery kierowane radarem automatyczne działa uniwersalne kalibru 120 mm w dwóch wieżach, a do zwalczania okrętów podwodnych służyły wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych kalibru 375 mm.

Holenderska marynarka wojenna wyszła z II wojny światowej znacznie osłabiona, lecz holenderski potencjał stoczniowy istotnie nie ucierpiał^[1]. Mimo zniszczeń wojennych kraju, już w listopadzie 1945 roku admiralicja opracowała pierwszy plan rozwoju marynarki wojennej i budowy oraz zakupu za granicą nowych okrętów^[2]. W marcu 1946 roku powstało Biuro Projektowe Marynarki Wojennej, które zaproponowało budowę 12 nowoczesnych niszczycieli, zaprojektowanych w Holandii, z których pierwsze sześć planowano zamówić jeszcze w 1948 roku, a zbudować do końca 1952 roku^[1]. Pierwsze prace projektowe nad nimi rozpoczęły się w 1947 roku^[3]. Odpowiedzialny za projekt był główny konstruktor marynarki holenderskiej K. de Munter^[3]. Budowa została zaaprobowana przez rząd 27 grudnia 1948 roku^[3]. Nowe okręty oznaczono początkowo jako typ 47, a następnie 47A, a od pierwszego okrętu nazwano je także typem Holland^[4]. Oficjalną nazwą ich klasy w Holandii była: onderzeebootjager (dosłownie: niszczyciel okrętów podwodnych)^[5].

Okręty zaprojektowano wzorując się częściowo na kadłubach niszczycieli brytyjskich, w tym posiadanego w składzie floty typu N^[6]. Dużą wagę przywiązano do uzyskania dużej odporności kadłuba i zwiększenia niezatapialności^[2]. Na dwóch jednostkach wykorzystano do napędu turbiny parowe wyprodukowane w Holandii jeszcze przed wojną dla dwóch niezbudowanych mniejszych niszczycieli typu Gerard Callenburgh, dla dwóch pozostałych zamówiono turbiny w Niemczech^[2]. Uzbrojenie w całości stanowiły nowe konstrukcje szwedzkiej firmy Bofors, z którą holenderska marynarka współpracowała w tym zakresie już przed wojną. Na okrętach zastosowano natomiast holenderskiej konstrukcji wyposażenie elektroniczne – radary i sonary^[6].

Nowe niszczyciele były przede wszystkim przeznaczone do osłony grup okrętów i konwojów przeciw atakom okrętów podwodnych oraz lotnictwa^[2]. Dlatego główne uzbrojenie stanowiły cztery uniwersalne armaty kalibru 120 mm oraz miotacze rakietowych bomb głębinowych. Według pierwotnego projektu uzbrojenie miały stanowić cztery brytyjskie działa 4,5-calowe (114 mm) i pięć armat przeciwlotniczych kalibru 40 mm, ostatecznie zdecydowano się na udane automatyczne działa kalibru 120 mm Boforsa, co okazało się dobrą decyzją, aczkolwiek spowodowało zwiększenie wyżej położonych mas i obawy co do stateczności^[7]. Okręty te natomiast nie otrzymały w ogóle wyrzutni torped, jako pierwsze niszczyciele we flotach państw europejskich^[2]. Wynikało to z tego, że marynarka uznała taktykę ataków torpedowych w wykonaniu dużych okrętów za przeżytek na współczesnym nasyconym radarami polu walki, a torpedy przeciw okrętom podwodnym jeszcze nie zyskały rozpowszechnienia^[5]. Ich słabszą stroną było jednak lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze bliskiego zasięgu, składające się tylko z jednej armaty 40 mm – planowaną liczbę pięciu armat zmniejszono z powodu obaw o stateczność po zastosowaniu cięższej artylerii głównej^[7].

Dotrzymanie pierwotnie planowanych terminów okazało się niemożliwe z powodu zniszczeń wojennych^[1]. Budowę głównego okrętu „Holland” rozpoczęto w kwietniu 1950 roku, a w kolejnym roku podjęto budowę dalszych trzech jednostek, po czym wszystkie cztery wodowano w 1953 roku^[8]. W marcu 1954 roku miały miejsce próby morskie „Hollanda”, w tym prędkości maksymalnej, podczas których przekroczył prędkość 40 węzłów^[5]. Okrętom nadano nazwy prowincji lub krain Niderlandów (Holandia, Zelandia, Brabancja Północna, Geldria). Jeszcze przed wodowaniem „Hollanda” rozpoczęto następnie budowę pierwszych z ośmiu niszczycieli udoskonalonego i nieco powiększonego typu Friesland (typu 47B)^[8].

Okręty budowano w stoczniach:

• Wilton-Fijenoord w Schiedam (WF),
• Koninklijke Maatschappij „de Schelde” we Vlissingen (KMS),
• Rotterdamsche Droogdok Maatschappij w Rotterdamie (RDM)^[8].

Okręty miały kadłub podobny do niszczycieli brytyjskich z II wojny światowej^[2]. Na około 40% długości rozciągał się podwyższony pokład dziobowy, ze sporym wzniosem^[11][12]. Na pokładzie dziobowym znajdowała się dwulufowa wieża artylerii głównej, a druga była umieszczona na pokładzie nadbudówki rufowej, na tej samej wysokości^[11]. Na dolnym piętrze nadbudówki dziobowej umieszczone były wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych^[11]. Pomost bojowy był zakryty, dla ochrony przed bronią masowego rażenia, z charakterystyczną lekko zaokrągloną szeroką przednią ścianą z okrągłymi oknami^[13]. W tylną część nadbudówki dziobowej wkomponowany był wygięty do tyłu przedni komin, z czworonożnym masztem kratownicowym nad nim – forma nadbudówki była badana pod względem oporu aerodynamicznego^[14]. Do pokładu rufowego rozciągała się dalej niska nadbudówka rufowa (pokładówka), na której na śródokręciu umieszczony był drugi pochyły komin i za nim kratownicowa podstawa dużej anteny radaru dozoru powietrznego^[11]. Podstawy te okręty otrzymały w 1955 roku, a radary w latach 1957-1958; pierwotnie miały tam pojedyncze maszty^[14]. Rufa była pawężowa, z krótkim pokładem rufowym, na którym znajdowały się zrzutnie bomb głębinowych^[11]. Kadłub miał lekkie opancerzenie burt i pokładu w celu ochrony przed odłamkami bomb, lecz publikacje nie podają szczegółów^[b]. Kadłub wykonany był z wysokorozciągliwej stali A52, natomiast nadbudówki w znacznej części ze stopów aluminium dla zmniejszenia masy, w tym cała nadbudówka rufowa^[15]. Kadłub był spawany elektrycznie, po raz pierwszy w takim zakresie w holenderskim budownictwie okrętowym^[15].

Wyporność standardowa okrętów wynosiła 2215 ts, a pełna 2765 ts^[15][16]. Długość całkowita wynosiła 113,1 m, a między pionami 109,9 m (spotykana jest też informacja o długości całkowitej 111,3 m)^[c]. Szerokość wynosiła 11,4 m, a zanurzenie maksymalne 5,1 m^[d]. Załoga liczyła 247 osób^[e].

Uzbrojenie główne stanowiły cztery armaty uniwersalne Bofors Mk 10 kalibru 120 mm, w dwóch dwudziałowych wieżach na pokładzie dziobowym i pokładzie nadbudówki rufowej^[17]. Armaty były automatyczne i ich ogień kierowany był radarem. Kąt podniesienia luf sięgał od -10° do +85°^[14]. Szybkostrzelność wynosiła od 12 do maksymalnie 42 strzałów/min^[f]. Strzelały pociskami o masie 23 kg, masa naboju scalonego wynosiła 42 kg^[7]. Maksymalna pozioma donośność teoretyczna wynosiła 21 500 m, a pułap 12 500 m^[7]. Zapas amunicji wynosił po 720 nabojów na magazyn^[7].

Uzbrojenie przeciwlotnicze uzupełniało pojedyncze działo automatyczne Bofors Mk 6 kalibru 40 mm o długości lufy L/70 (70 kalibrów) na śródokręciu między kominami^[7]. Stanowisko armaty nosiło oznaczenie M 48^[17]. Jej szybkostrzelność wynosiła do 240 strzałów/min, donośność maksymalna 10 500 m, a skuteczna 4500 m^[7].

Główną broń przeciw okrętom podwodnym stanowiły dwie czterolufowe wyrzutnie Bofors Mk 1 rakietowych bomb głębinowych kalibru 375 mm na pokładzie nadbudówki dziobowej, produkowane na licencji w Holandii przez Wilton-Fijenoord^[7]. Miały one pierwotnie zasięg od 520 do 820 m (inne źródła podają pociski o zasięgu od 1400 do 2230 m i masie 230 kg, w tym ok. 100 kg materiału wybuchowego)^[g]. Pociski odpalane były co sekundę^[14]. Wyrzutnie ładowane były półautomatycznie kolejnymi ośmioma bombami znajdującymi się na podajniku poniżej w czasie trzech sekund^[14]. Uzupełniały je dwie zrzutnie na sześć bomb głębinowych na rufie (w późniejszym okresie jedna była demontowana)^[6]. Używane były brytyjskie bomby Mk X^[17].

Okręty otrzymały bogaty zestaw stacji radiolokacyjnych holenderskiej konstrukcji Hollandse Signaal Apparaten oraz również holenderskie sonary Van der Heem^[6]. Radary DA-01 i LW-02 zamontowano jednak dopiero w latach 1957–1958^[14]. Środki obserwacji technicznej stanowiły:

• radar LW-02 dozoru powietrznego – za drugim kominem (rozmiary anteny 7,8 × 4,24 m i masa 4,7 t, zasięg 100 Mm)^[h]
• radar DA-01 śledzenia celów powietrznych – na maszcie dziobowym (zasięg 50 Mm wobec samolotów wielkości myśliwca o SPO 2 m²)^[i]
• radar ZW-01 dozoru nawodnego i wykrywania celów niskolecących – na dachu pomostu bojowego (zasięg 30 Mm)^[j]
• radar M45 kierowania ogniem artylerii – na dachu nadbudówki przed masztem^[k]
• sonar typu 162 do wykrywania celów (według innych źródeł, CWE-10)^[l]
• sonar typu 170B do wypracowywania danych do ataku (według innych źródeł, PAE-1N)^[l]

W toku służby zamiast jednej zrzutni bomb głębinowych na rufie montowano holowany wabik przeciw torpedom akustycznym^[6].

Napęd okrętów stanowiły dwie turbiny parowe Werkspoor-Parsons z przekładniami, o mocy łącznej 45 000 shp, napędzające dwie śruby o stałym skoku^[15][12]. Parę dostarczały cztery kotły parowe Babcock^[8]. Siłownia zajmowała pięć przedziałów rozmieszczonych naprzemiennie, a dziobowe i rufowe grupy kotłowni i przedziałów turbin były rozdzielone dodatkowo przedziałem mechanizmów pomocniczych, co korzystnie wpłynęło na odporność jednostek^[12]. Okręty miały dwa stery płetwowe za śrubami^[12]. Projektowa prędkość maksymalna wynosiła 32 węzły^[15]. Na próbach osiągnięto prędkość 40,3 węzła, lecz w stanie lekkim, bez zamontowanej części wyposażenia^[15]. Zasięg wynosił 4000 mil morskich przy prędkości 18 węzłów^[15].

Niszczyciele typu Holland nie miały epizodów bojowych podczas służby, a około 30% czasu, zwłaszcza w pierwszej dekadzie służby, spędziły wycofane do rezerwy z powodów oszczędności oraz braków personelu marynarki na stopie pokojowej^[10][5]. Większość aktywnej służby spędziły na wodach europejskich i Atlantyku, uczestnicząc w licznych ćwiczeniach NATO. W 1955 roku w dziewiczym rejsie „Holland” przepłynął wokół Afryki, przez Kanał Sueski, po czym został odstawiony do rezerwy do 1962 roku^[6]. W lipcu 1956 roku „Zeeland” brał udział w przełomowej wizycie holenderskich okrętów w Leningradzie w ZSRR, po czym również został odstawiony do rezerwy, do 1965 roku^[m]. Także „Noord-Brabant”, po wejściu do służby, do 1965 roku przebywał głównie w rezerwie, a jedynym aktywnym niszczycielem tego typu na przełomie lat 50/60. był „Gelderland”^[10]. Pod koniec lat 50. rozważano przebudowę okrętów na niszczyciele rakietowe, z wyrzutnią pocisków przeciwlotniczych zamiast wieży rufowej, lecz zrezygnowano z tego^[15].

W 1959 roku „Gelderland”, a w 1976 roku „Zeeland” i „Holland” złożyły wizyty w Nowym Jorku, biorąc udział w uroczystościach związanych z rocznicami^[9][18]. W 1960 roku „Gelderland” brał udział w akcji niesienia pomocy ofiarom trzęsienia ziemi w Agadirze^[10]. W 1968 roku „Holland”, a po nim „Zeeland”, wchodziły w skład nowo utworzonego międzynarodowego dywizjonu NATO STANAVFORLANT, a w 1969 roku wszystkie okręty poza „Gelderlandem” wzięły udział w rewii morskiej NATO na redzie Spithead^[6].

29 marca 1973 roku wycofano z czynnej służby, a następnie rozbrojono „Gelderland” – jego dwie wieże z działami wykorzystano następnie dla nowo budowanych fregatach rakietowych typu Tromp^[10]. Służył nadal jako hulk szkolny w Amsterdamie, po czym w 1993 roku został skreślony, a w 1994 roku złomowany w Amsterdamie^[10]. „Noord-Brabant” został uszkodzony w kolizji 9 stycznia 1974 roku z brytyjskim statkiem „Tacoma City” pod Vlissingen (uderzony w lewą burtę w rejonie kotłowni, dwóch członków załogi zginęło), po czym stwierdzono, że remont jest nieopłacalny i okręt 8 marca tego roku skreślono z listy floty, po czym sprzedano na złom do Belgii^[19].

Główny okręt typu, „Holland”, został 9 listopada 1977 roku wycofany ze służby holenderskiej^[8]. 2 stycznia 1978 roku został sprzedany do Peru, a 20 stycznia wcielony tam do służby pod nazwą BAP „Garcia y Garcia”^[20]. Nosił numer burtowy 75, został wycofany ze służby w 1986 roku^[6]. Jako ostatni ze służby holenderskiej został wycofany „Zeeland” 29 września 1978 roku, po czym w kolejnym roku sprzedany na złom do Bilbao w Hiszpanii^[10].

Pokrewne okręty:

• niszczyciele typu Friesland

Porównywalne okręty:

• niszczyciele typu Halland (Szwecja)
• niszczyciele typu Forrest Sherman (USA)
• niszczyciele typu T47 / T53R (Francja)
• niszczyciele typu Hamburg (RFN)
• Niszczyciele projektu 30bis / projektu 56 (ZSRR)
• niszczyciele typu Daring (Wielka Brytania)

• Rob Cabo. Holenderskie niszczyciele typu "Holland" i "Friesland". „Poligon”. Nr 1, s. 26-29, listopad/grudzień 1995. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1425-5863. 
• Henk Visser: The Netherlands Type 47A destroyer. W: Warship 2016. John Jordan (red). Conway, 2016, s. 182-185. ISBN 978-1-8448-6438-6. (ang.).
• Wojciech Zawadzki. Wielkie niszczyciele Królestwa Niderlandów. „Morze, Statki i Okręty”. 4-5/2020. XXV (198), maj–czerwiec 2020. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
• Jane’s Fighting Ships 1975-76. John Moore (red.). Nowy Jork: Franklin Watts, 1975. ISBN 0-531-03251-5. (ang.).