Nowożytność

Nowożytność – epoka w historii następująca według tradycyjnej periodyzacji po średniowieczu i poprzedzająca XIX wiek (jako epokę). Za jej datę początkową uznaje się najczęściej upadek Konstantynopola, a tym samym cywilizacji bizantyńskiej (1453) lub odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492). Obie te daty mają wyłącznie charakter umowny – upadek Bizancjum miał bardzo ograniczony wpływ na rozwój kultury europejskiej, natomiast ekspansja europejska w kierunkach zachodnim i południowym miała przynieść skutki dopiero w XVI wieku. Realnymi wyznacznikami przejścia od epoki średniowiecznej do nowożytnej są natomiast przemiany kulturowe, polityczne, państwowe, ideologiczne i w ograniczonym stopniu techniczne^[1]. W historii świata za umowne zakończenie epoki najczęściej uznaje się wybuch rewolucji francuskiej, a rzadziej kongres wiedeński^[2] lub rozpoczęcie się I wojny światowej^[3].

Podział na starożytność, średniowiecze i nowożytność znajduje zastosowanie przede wszystkim w historii Europy, choć jest wykorzystywany także w badaniach nad krajami pozaeuropejskimi, szczególnie w opracowaniach syntetycznych.

Wewnątrz epoki nowożytnej stosuje się często, szczególnie w pracach popularnych, podział zaczerpnięty z historii sztuki. Z perspektywy nauk historycznych jego realna przydatność jest wątpliwa, ze względu na niejednorodną linię czasową i brak bezpośredniego przełożenia historii np. literatury na dzieje polityczne.

Ogólny podział tego typu:

• renesans – wieki XV i XVI
• barok – od końca XVI wieku do początków XVIII wieku
• oświecenie – XVIII wiek
• romantyzm – pierwsza połowa XIX wieku

Przydatność pojęcia nowożytności dla badań historycznych została zakwestionowana przez przedstawicieli nurtów modernistycznych, między innymi francuską szkołę Annales^[4]. W ujęciu np. Jacques'a Le Goffa historię dzieli się na epoki przednowoczesną (tzw. długie średniowiecze) i nowoczesną, a cezurę stanowią zmiany technologiczne i mentalnościowe związane z industrializacją. Z kolei szkoła anglosaska nie operuje odpowiednikiem polskojęzycznego terminu nowożytność. Najbliższa jest mu anglosaska epoka wczesnonowoczesna (Early modern period), natomiast epoka nowożytna lub nowoczesna (modern period) trwa w tym ujęciu do chwili obecnej.

Także w nauce marksistowskiej postulowano podział dychotomiczny na epoki feudalną i kapitalistyczną (od XVII wieku)^[5].

W periodyzacji odnoszącej się do dziejów Polski za początek nowożytności uznaje się z reguły rok 1492 (śmierć króla Kazimierza Jagiellończyka) lub 1506 (śmierć Aleksandra Jagiellończyka). Za zakończenie powszechnie uznaje się III rozbiór Polski w 1795^[6].

• Późne średniowiecze, red. K. Baczkowski, Warszawa 2005.
• A. Chwalba, Historia powszechna. XIX wiek, Warszawa 2009.
• J. Le Goff, O długie średniowiecze [w:] Świat średniowiecznej wyobraźni, Warszawa 1997, s. 25–32.
• M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2006
• G. Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Warszawa 2008.
• J. Topolski, Świat bez historii, Warszawa 1972.
• Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 2006.

Zobacz hasło nowożytność w Wikisłowniku

• Early Modern Resources – baza źródeł i artykułów