Obrządek monastyczny

Obrządek monastyczny, inaczej ryt monastyczny^[1], także rzymsko-monastyczny (łac. ritus monasticus^[2][3][4], ritus Romano-monasticus^[5][6][7], ang. Benedictine rite^[8]) – obrządek chrześcijański, wariant obrządku rzymskiego w użyciu w zakonie benedyktynów. Zasadniczo nazwa ta odnosi się do sposobu sprawowania godzin kanonicznych, opierającego się na ustaleniach, zawartych w Regule świętego Benedykta^[8]. Natomiast msza u benedyktynów nie wykazuje większych różnic z mszą rzymską^[9].

Odrębnym obrządkiem, choć również opierającym się w organizacji oficjum na Regule św. Benedykta^[10], jest obrządek cysterski^[11].

W VI wieku reguła św. Benedykta zmodyfikowała układ (łac. cursus) psałterza, który był w użyciu w Rzymie w wieku V. Z kolei w późniejszych wiekach oficjum rzymskie przejęło niektóre elementy z oficjum benedyktyńskiego^[12].

Układ monastycznych ksiąg liturgicznych jest różny od rzymskiego. W obrządku rzymskim psałterz godzin kanonicznych ułożony jest w porządku tygodniowym od niedzieli do soboty (w wersji tradycyjnej)^[13][14] lub czterotygodniowym (od I nieszporów niedzieli I tygodnia do modlitwy w ciągu dnia soboty IV tygodnia, wersja zmodyfikowana po soborze watykańskim II)^[15]. W obrządku monastycznym kolejność psalmów w psałterzu jest taka sama jak w biblijnej Księdze Psalmów. W ogólnych zarysach układ ten przedstawia się następująco:

• psalmy 1–19 odmawiane są w czasie prymy;
• psalmy 20–118 rozdysponowane są na matutinum (vigiliae), jutrznię i małe godziny;

• 

  psalmy 119–147 odmawiane są w czasie nieszporów.

Powyższe dotyczy zarówno układu tradycyjnego^[16] jak i zreformowanego po soborze watykańskim II (schemat A)^[17], choć istnieją różnice w szczegółach. Posoborowa wersja monastycznej liturgii godzin dopuszcza też stosowania innych układów psałterza (schematy B, C i D)^[17].

Monastyczne godziny kanoniczne są w ogólności podobne do rzymskich, ale różnią się wieloma szczegółami. Na przykład przed wezwaniem (czyli przed psalmem 94) śpiewa się dodatkowy psalm bez antyfony (in directum), najczęściej psalm 3^[18][17][19]. W wielkie święta każdy nokturn matutinum ma cztery czytania, czyli w sumie jest dwanaście czytań^[20] (w oficjum rzymskim dziewięć)^[14]. W nieszporach odmawia się cztery psalmy^[16][17] (w obrządku rzymskim pięć w wersji tradycyjnej^[14], trzy w wersji posoborowej^[15]).

• 

  Liber responsorialis juxta ritum monasticum (1895)^[21][18]
• Antiphonale monasticum (1934)^[16]
• In nocte nativitatis Domini (1936)^[22]
• Ordo Hebdomadae sanctae iuxta ritum monasticum (1961)^[2]

• Psalterium monasticum (1981)^[17]
• Antiphonale monasticum (I – 2005^[23]; II – 2006^[24]; III – 2007^[25])
• Nocturnale Solesmense (2010)^[26]

 Osobny artykuł: Monastyczna Liturgia Godzin.

• Breviarium monasticum (1930)^[20]
• Thesaurus Liturgiae Horarum Monasticae (1977)^[27]

• Processionale monasticum (1893)^[28]
• Caeremoniale monasticum (...) Congregationis s. Mauri (1645)^[29]