Ogród zoologiczny

Ogród zoologiczny, zoo – urządzony i zagospodarowany teren wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nim związanymi, gdzie przetrzymywane są oraz eksponowane publicznie przez co najmniej 7 dni w roku żywe zwierzęta gatunków dziko występujących, z wyjątkiem:

cyrków;
sklepów ze zwierzętami;
miejsc, w których eksponowanych jest publicznie nie więcej niż 15 gatunków tych zwierząt i łącznie nie więcej niż 50 gadów, ptaków i ssaków^[1].

Charakterystyka

Prawie taka sama definicja zawarta jest w art. 2 Dyrektywy Rady 1999/22/WE z dnia 29 marca 1999 r.:

Do celów niniejszej dyrektywy „ogrody zoologiczne” oznaczają wszelkie stałe instytucje, gdzie zwierzęta dzikich gatunków przetrzymywane są w celach pokazywania ich publiczności przez 7 lub więcej dni w roku, z wyjątkiem cyrków, sklepów ze zwierzętami oraz instytucji wyłączonych z obowiązku spełniania wymagań niniejszej dyrektywy w związku z faktem, że nie pokazują one publiczności znacznej liczby zwierząt lub gatunków, i że wyłączenie takie nie będzie zagrażać celom niniejszej dyrektywy.

Dyrektywa Rady 1999/22/WE z dnia 29 marca 1999 r.^[2]

Ogród zoologiczny ma pełnić przede wszystkim rolę edukacyjną i rekreacyjną, jednakże nowoczesne placówki tego typu zazwyczaj mają też bazę naukową potrzebną do systematycznych badań nad hodowanymi gatunkami. Ogrody zoologiczne mogą odgrywać pewną rolę w zachowaniu gatunków, które wyginęły w warunkach naturalnych lub są na granicy wyginięcia, przykładem może być proces przywracania przyrodzie żubra, konia Przewalskiego czy jelenia milu.

Ogrody zoologiczne kształtowane są w trzech systemach rozmieszczenia zwierząt:

zoogeograficznym,
według systematyki gatunków,
na zasadach krajobrazowo-siedliskowych^[3].

Historia

Ogrody zoologiczne mają długą historię, sięgającą starożytności. Już 2000 lat p.n.e. znane były w Chinach, Egipcie i Asyrii, stanowiąc zwykle rozrywkę i obiekt dumy władców, podobnie zresztą jak w średniowieczu i w czasach późniejszych. Taki zwierzyniec miał też w Polsce król Jan III Sobieski. Usytuowany był w Wilanowie na Morysinie i trzymano w nim wiele gatunków egzotycznych.

Menażerie, czy objazdowe zwierzyńce, organizowano też w celach zarobkowych. Zwierzęta wożono i pokazywano zwykle tak długo, aż padały z przemęczenia i złych warunków w ciasnych klatkach. W XIX wieku powstało w Warszawie kilka prywatnych zwierzyńców, ale przestawały istnieć po „wyczerpaniu” zasobów, czyli po śmierci najbardziej atrakcyjnych okazów.

Najstarszym istniejącym ogrodem zoologicznym jest ogród Tiergarten Schönbrunn założony w 1752 w Wiedniu^[4]. Pierwszą placówką o charakterze ogrodu zoologicznego była paryska menażeria Jardin des Plantes otwarta w 1794 roku^[5]^[4]^[6]. Stanowiła ona uzupełnienie istniejącego tam Ogrodu Botanicznego. Pierwszy ogród zoologiczny w faktycznym tego słowa znaczeniu posiadał Londyn, powstało ono w 1828 roku – ZSL London Zoo. Efekty tych przedsięwzięć sprawiły, że ogrody zoologiczne miały wkrótce również inne duże miasta:

Dublin w 1831 – Dublin Zoo
Bristol w 1836 – Bristol Zoo
Amsterdam w 1838 – Natura Artis Magistra
Antwerpia w 1843 – Zoo w Antwerpii
Berlin w 1844 – Ogród Zoologiczny w Berlinie
Rotterdam w 1857 – Rotterdam Zoo
Frankfurt nad Menem w 1858 – Frankfurt Zoo
Kopenhaga w 1859 – Kopenhaga Zoo
Melbourne w 1862 – Melbourne Zoo
Moskwa w 1864 – Ogród Zoologiczny w Moskwie
Wrocław w 1865 – Ogród Zoologiczny we Wrocławiu
Budapeszt w 1866 – Ogród Zoologiczny w Budapeszcie
Poznań w 1874 – Stare Zoo w Poznaniu
Cincinnati w 1875 – Cincinnati Zoo
Tokio w 1882 – Ueno Zoo
Buenos Aires w 1888 – Buenos Aires Zoo
Dallas w 1888 – Dallas Zoo
Giza w 1891 – Giza Zoo

Początkowo, zgodnie z doświadczeniami objazdowych menażerii, zwierzęta trzymano w ciasnych klatkach, co bardzo odbijało się na ich zdrowiu i możliwościach rozrodu. Z czasem dyrektorzy ogrodów zoologicznych zdali sobie sprawę, że jednym z warunków sukcesu hodowlanego jest zapewnienie zwierzętom lepszych warunków: większych wybiegów i możliwości „ukrycia” przed oczami zwiedzających.

Ogrody zoologiczne w Polsce

Osobny artykuł: Ogrody zoologiczne w Polsce.

Pierwszy polski ogród zoologiczny, mający charakter naukowo-dydaktyczny, założył w 1833 w Podhorodcach (od 1945 na Ukrainie^[7]) Stanisław Konstanty Pietruski^[8].

Najstarszym ogrodem zoologicznym w Polsce jest Ogród Zoologiczny we Wrocławiu otwarty 10 lipca 1865. Wrocławskie ZOO posiada największą w Polsce liczbę zwierząt (około 12 000) oraz największą liczbę gatunków zwierząt (około 1 100)^[9].

Innym wiekowym ogrodem jest Stare Zoo w Poznaniu, założone w 1874, formalnie zarejestrowane w 1875^[10]^[11].

Gdański Ogród Zoologiczny jest największą pod względem powierzchni placówką tego typu w kraju. Zajmuje powierzchnię 124 ha. Drugie pod względem wielkości Nowe Zoo w Poznaniu, zajmuje powierzchnię 121 ha.

Ideę ochrony gatunków poprzez działalność ogrodów zoologicznych na terenie Polski propagowali po II wojnie światowej m.in. Hanna i Antoni Gucwińscy, którzy na antenie Telewizji Polskiej prowadzili popularny program Z kamerą wśród zwierząt nagrywany we wrocławskim ZOO.

Najbardziej liczące się ogrody zoologiczne należą do Światowego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów, europejskie ogrody dodatkowo do Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów. W Polsce do EAZA należy 11 ogrodów spełniających normy i wymogi EAZA – w Chorzowie, Gdańsku, Krakowie, Łodzi, Opolu, Płocku, Poznaniu, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu i Zamościu. Istnieje także:

Ogród Fauny Polskiej ZOO w Bydgoszczy, który jest jedynym zoo w Polsce ukierunkowanym głównie na ekspozycję krajową. Eksponowane są tam również zwierzęta egzotyczne.
Ogród zoologiczny w Lubinie, który posiada największą kolekcję bażantów spośród wszystkich polskich ogrodów zoologicznych.

Zobacz też

Przypisy

↑ Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)
↑ CELEX: 31999L0022
↑ Robert Zubkowicz, Ogólne zasady urządzania ekspozycji w ogrodach zoologicznych, w: Przyroda Polska, nr 23/2023, s. 28
↑ ^a ^b Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.
↑ KarolK. Łukaszewicz KarolK., Ogrody zoologiczne, Wiedza Powszechna, 1975, s. 139 .
↑ Ménagerie du Jardin des Plantes [online], Les Zoos dans le Monde [dostęp 2013-09-09] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-29] (fr.).
↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
↑ Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1981, s. 186. ISBN 83-223-1876-6.
↑ TomaszT. Pajączek TomaszT., Tak Wrocław będzie świętował 150. urodziny ZOO [online], Onet.pl, 1 lipca 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-07-01] .
↑ Ogród Zoologiczny. Urząd Miasta Poznania. [dostęp 2009-03-17]. (pol.).
↑ Historia. [dostęp 2009-03-17]. (pol.).