Oratów

… Był to niegdyś majątek Oratowskich, którzy za jagiellońskiej dynastyi dobra te dzierżyli. Szlachta to była ruska, a snać zażywna i butna, kiedy z ks. Wiśniowieckimi, dziedzicami Daszowszczyzny, wzajemnie zajazdy sobie robili (jak przekonał mnie o tem, niestety, tylko sumaryusz dokumentów, który miałem w ręku, a po śmierci ojca już nie znaleziony). Majątek, tak zwany klucz oratowski z m. Oratowa, wioski Oratówki, Honoratki, Kazimierzówki z Antonówką, Łopatynki i wsi Zarudzia złożony, dawno już wyszedł z imienia Oratowskich, którzy w końcu XVII wieku w osobach Wasyla i Hrehorego (jeżeli mnie pamięć po przeczytaniu tylko raz tego sumaryusza nie myli?) wygaśli, a z jedyną córką Wasyla przeszedł posagiem w dom Dąbrowskich, następnie w dom Orańskich, od którego z Antoniną Orańską posagiem dostał się generałowi Antoniemu Pułaskiemu (a nie „Puławskiemu” - piszą się bowiem „na Pułaziu Pułascy”, a nie z „Puław”) niegdyś zagorzałemu Barszczaninowi (był zaś synem Józefa, starosty wareckiego, a rodzonym bratem sławnej pamięci Kazimierza), następnie marszałkowi Targowicy. Oprócz Oratowszczyzny posiadał on klucze hołubecki i derażniański na Wołyniu i kilkanaście wiosek na Podlasiu (skąd Pułascy rodem) - jak mi to opowiadał dawny plenipotent Pułaskich, podsędek Stępkowski Antoni. Syn generała Kazimierz, ożeniony ze Świętosławą z Wołynia, córką Konsyliarza Targowicy, strwonił cały ten majątek nieładem, żadnego nawet wspomnienia tej wielkiej zamożności nie ostawiwszy; nie zostawił nawet porządnego domu w głównej rezydencji swojej w Oratowie. Za sprawą dekabrystów wzięty do fortecy pietropawłowskiej, wrócił do ruiny, bo w czasie więzienia podniesiono exdywizję na majątku cedowanym mu przez matkę - bowiem ojczysty dom już dawno był puszczony (...)^[2]