|
Organizacja międzynarodowaOrganizacje międzynarodowe – niejednorodna grupa uczestników stosunków międzynarodowych dzieląca się pod względem statusu prawnomiędzynarodowego na międzynarodowe organizacje rządowe (ang. International Governments Organizations – IGOs) i międzynarodowe organizacje pozarządowe (ang. International Non-Government Organizations – INGOs)[1]. Mianem rządowych określa się zorganizowane przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy[2]. Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być powołane z mocy umowy międzynarodowej[2]. Z kolei określenie międzynarodowych organizacji pozarządowych zdefiniowano w rezolucji RGiS ONZ z 27 lutego 1950 jako organizacje działające w sferze stosunków międzynarodowych, które nie zostały utworzone na podstawie umowy międzynarodowej[2]. Ponadto członkostwo w tych organizacjach z natury jest otwarte dla zainteresowanych stron. Ich działalność opiera się na statutach i regulaminach, czyli aktach o charakterze wewnętrznym[2]. HistoriaPojawienie się i rozwój organizacji międzynarodowych związany jest z procesem instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych i zmieniającą się pozycją państw w systemie międzynarodowym[3]. Źródeł instytucji arbitrażu międzynarodowego część badaczy dopatruje się już w starożytnej Grecji[3]. W tym samym okresie powstawały już także związki państw o charakterze religijno-politycznym (tzw. amfiktionie, np. Amfiktionia Delficka) oraz związki o charakterze polityczno-militarnym (tzw. symmachie, np. Związek Peloponeski)[4]. Pierwsze organizacje międzynarodowe w epoce nowożytnej powstały w XIX wieku[5]. Miały one stosunkowo wąski zakres działania i pełniły głównie funkcje natury administracyjnej[5]. W 1850 powstał Związek Telegraficzny Państw Niemieckich i Holandii (zastąpiony w 1865 przez Międzynarodowy Związek Telegraficzny)[5], w roku 1874 – Powszechny Związek Pocztowy, w 1875 – Międzynarodowy Związek Metryczny, w 1883 – Związek Ochrony Własności Przemysłowej, w 1886 – Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej, a w 1890 – Międzynarodowe Biuro Publikacji Taryf Celnych[6]. Z racji swego charakteru organizacje te nazywano związkami celowymi lub uniami administracyjnymi[6]. Ich powstanie wiązało się ze zmianą w strukturze systemu międzynarodowego – na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się bowiem nowe mocarstwa, stopniowo ożywiał się też handel międzynarodowy[7]. Ponadto pojawiały się nowe wynalazki, które otwierały możliwość intensyfikacji współpracy gospodarczej na skalę międzynarodową[7]. Aby umożliwić ten proces wypracowano zatem nowe formuły kooperacji między państwami[7]. Np. po wynalezieniu maszyny parowej wzrosła rola transportu morskiego[7]. Z czasem dostrzeżono, że brak regulacji w tym zakresie oznacza duże ryzyko dla dostawców – w 1874 powołano zatem Międzynarodową Unię Ubezpieczeń Morskich[7]. Z kolei w związku z rozwojem handlu utworzono Międzynarodowe Biuro Miar i Wag w 1875, którego zadaniem było m.in. opracowanie jednolitego systemu miar[7]. Innym przykładem była próba standaryzacji obserwacji meteorologicznych – przejawem tego było powołanie Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej w 1878 roku[7]. Jednocześnie powstawały także organizacje o charakterze pozarządowym, jak np. Międzynarodowe Biuro Pokoju (1892), Międzynarodowy Komitet Olimpijski (1894), czy też Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (1899)[8]. Przełom stanowiło zainicjowanie powołania Ligi Narodów w 1919 – pierwszego systemu bezpieczeństwa zbiorowego, a zarazem organizacji międzynarodowej o charakterze ogólnym[6]. Była to pierwsza organizacja uniwersalna i zorientowana na kooperację o charakterze politycznym[8]. Stała się ona również oznaką zmiany sposobu myślenia przez część decydentów politycznych – po raz pierwszy w historii nowożytnej uznano, że tego rodzaju forma współpracy może być przede wszystkim szansą skutecznego działania, a nie tylko ograniczeniem suwerennej woli państw[9]. Klasyfikacja i liczebnośćPoniższa klasyfikacja wraz z przykładami organizacji międzynarodowych opiera się na klasyfikacji dokonanej przez Yearbook of International Organization w 2000 roku (dane z okresu 1999–2000)[10]:
Powyższa klasyfikacja pomija jednak organizacje o charakterze specjalnym – takie jak organizacje religijne, międzynarodowe struktury o charakterze pomocniczym, organizacje narodowe etc. – łącznie ich liczbę w okresie 1999-2000 określono na 21772 (z czego 3648 miało charakter rządowy, zaś 18124 pozarządowy)[12]. Sumarycznie wyróżniano zatem wówczas ponad 36 tysięcy organizacji międzynarodowych[12]. Funkcje organizacji międzynarodowychWojciech Morawiecki w publikacji „Funkcje organizacji międzynarodowej” wyróżnił trzy podstawowe funkcje:
Niektóre organizacje pełnią także inne funkcje, np. arbitrażowe i sądowe (prowadzą działalność rozjemczą) czy zarządcze (przykładowo Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego zarządza eksploatacją zasobów mórz i oceanów)[13]. Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
