Pozytywka

Ten artykuł dotyczy instrumentu. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Pozytywka

Klasyfikacja naukowa	112.1 Idiofon uderzany

Pozytywka – mechaniczny instrument muzyczny, z grupy idiofonów^[1][2] wydający dźwięki wskutek zaczepiania metalowymi wypustkami umieszczonymi na obrotowym wałku o zęby odpowiednio nastrojonego metalowego grzebienia^[3]. Wałek, który mógł być wymienny^[4], wprowadzano w ruch głównie za pomocą sprężynowego mechanizmu napędowego^[1]. Układ wypustek definiuje melodię^[3].

Pierwsze pozytywki powstały w drugiej połowie XVIII wieku skonstruowane przez zegarmistrzów z rejonu Jura w Szwajcarii. W XIX wieku zaczęto produkować pozytywki w drewnianych skrzynkach, które uruchamiały się po podniesieniu wieka. Pierwsze tego typu instrumenty skrzyniowe zwykle pozbawione były dekoracji. Z czasem pojawiły się przedmioty bogato dekorowane z zewnątrz i wewnątrz intarsją lub emaliowane. W ciągu XIX wieku w produkcji pozytywek dominowała Szwajcaria, ale pojawiły się też inne firmy europejskie np. Rebick na Śląsku. Udoskonalano mechanizmy pozytywek, dzięki czemu mogły one wygrywać bardziej skomplikowane melodie.
W latach 80. XIX wieku Paul Lochmann z Lipska w miejsce obrotowych wałków wprowadził wymienne metalowe płyty. Pozytywki stały się popularne także w Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie w New Jersey powstała firma Regina Music Box, założona przez Niemca Gustave Brachhausena produkująca te automaty grające. W Polsce pozytywki nazywano polifonami lub symfonionami (od nazwy dwóch największych wytwórni Polyphon i Symphonion)^[5]. Instrument był popularny w XIX wieku i na początku XX, do czasu rozpowszechnienia gramofonu^[3][1].
W XIX wieku elektryczność zaczynała się dopiero rozprzestrzeniać. Pozytywka umożliwiała słuchanie melodii bez podłączenia do sieci^[4]. Obecnie pozytywka jest jeszcze używana jako mechanizm grający np. w zabawkach^[2].

Niektóre pozytywki miały wbudowane małe automaty, po otwarciu ukazywał się śpiewający ptaszek, baletnica. Dzięki miniaturyzacji mechanizmu pozytywka była czasem ukryta w zegarku kieszonkowym, w tabakierce, w pudełeczku stylizowana na album fotograficzny lub książkę^[5]. Były też pozytywki salonowe dużo większych rozmiarów, gdzie obudowa pełniąca funkcję pudła rezonansowego stanowiła reprezentacyjny mebel, zwykle wykonana z wysokogatunkowego drewna. Mechanizm też był bardziej skomplikowany, pojawiały się dzwoneczki, płyta była duża, dająca możliwość słuchania większej ilości melodii^[4]. Niezwykła pozytywka została wykonana dla królowej Wiktorii: odgrywała hymn angielski, gdy ktoś na nią usiadł^[6].

Charakterystyczny dźwięk pozytywki był imitowany w niektórych utworach, głównie fortepianowych^[6].