|
Siedzuń sosnowy
  Siedzuń sosnowy, szmaciak gałęzisty (Sparassis crispa (Wulf.) Fr.) – gatunek grzybów jadalnych z rodziny siedzuniowatych (Sparassidaceae). Systematyka i nazewnictwoPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sparassidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1]. Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1781 Franz Xaver von Wulfen nadając mu nazwę Clavaria crispa. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1821 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Sparassis[1].
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 1999 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako płaskosz sorokop, sorokop, sieduń, siedź, kozia broda kędzierzawa, kozia broda włoska, płaskorz, szmaciak, szmaciak gałęzisty, siedzuń borowy, strzępiak kędzierzawy[3]. MorfologiaWysokość zazwyczaj 5–20 cm, szerokość 6–30 cm, ale bywa i większy, niekiedy osiąga nawet 6 kg (w 1711 roku w Turoszowie zostały znalezione przez leśnika dwa egzemplarze, z których większy ważył 20 kg i mierzył 2,55 metra[4]). Kształt nieregularnie kulisty, od grubej mięsistej bazy dzieli się na płatkowate, różnie pozrastane gałązki, mające po obu stronach hymenium. Płatki są mocno pofałdowane, z ząbkami na brzegach, dzięki czemu swoim wyglądem przypomina kalafior[5]. U młodych okazów owocnik jest białawy, później żółtawy, kremowy, ochrowy lub żółtobrązowy. Gałązki owocnika wyrastają z grubej, czarniawej podstawy trzonu, która często głęboko wrasta w podłoże[6]. Woskowaty, elastyczny, biały. Zapach przyjemny, smakiem przypomina orzechy[5]. Ochrowy. Zarodniki o średnicy 6–7 × 4–7 µm, krótkoelipsoidalne, gładkie, jasnożółte[5].
W Polsce występuje również bardzo podobny siedzuń dębowy (Sparassis brevipes). Ma bardziej wyblakłe, szersze i bardziej listkowate zakończenia rozgałęzień[7]. Występowanie i siedliskoW Polsce uznawany był za gatunek rzadki[7]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Belgii, Estonii, Litwie, Norwegii, Łotwie[3]. Wbrew ustaleniom czerwonej listy w Polsce jest jednak dość częsty[9]. Występuje w lasach iglastych i mieszanych. Rośnie na korzeniach drzew iglastych, zarówno martwych, jak i żywych. Najczęściej rośnie na korzeniach sosny, na świerku rzadko[10]. Może atakować również daglezje (Pseudotsuga)[11]. Owocniki wyrastają u podstawy pnia. W ciągu roku wyrasta jeden owocnik. Na zaatakowanym drzewie owocniki pojawiają się również w następnych latach, nie w każdym roku, ale od czasu do czasu[10]. W Polsce był od 1990 gatunkiem ściśle chronionym[12], od 9 października 2014 został wykreślony z listy gatunków grzybów chronionych[13]. Znaczenie
Grzyb jadalny, wykorzystywany np. do zup, ale też do smażenia i suszenia. Źle znosi transport, gdyż łatwo się łamie[5].
Siedzuń sosnowy jest saprotrofem lub pasożytem. W zaatakowanych przez niego drzewach pień gnije aż do wysokości 3 m i drzewo wydziela charakterystyczny zapach terpentyny[6].
Poczta Polska wyemitowała 30 czerwca 1980 r. znaczek pocztowy przedstawiający siedzunia sosnowego, opisanego jako szmaciak gałęzisty, o nominale 8 zł, w serii Grzyby niejadalne pod ochroną. Wydrukowano 3 830 000 szt., techniką rotograwiury, na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był prof. Alojzy Balcerzak. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[14]. Przypisy
|
||||||||||||||||||||||||
