Smok (1571)

Smok
	Historia
Stocznia	Elbląg
Położenie stępki	21 czerwca 1570
Wodowanie	14 czerwca 1571
	I Rzeczpospolita
Wejście do służby	nigdy nie wszedł do służby
Los okrętu	rozebrany w 1587
	Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	ok. 280-600 t
Długość	ok. 33,75 m
Szerokość	do ok. 9 m
	Napęd
	żaglowy 3-masztowy
	Uzbrojenie
	na burtach (łącznie): 4 kolubryny, 6 półkolubryn, 6 sakerów , 10 minionów; na rufie: 2 sakery, 2 falkonety; dodatkowo 10 tzw. swivel gun (małe działka obrotowe) na nadbudówkach i bocianich gniazdach
Załoga	ok. 350 ludzi, w tym:; 110 marynarzy i oficerów; 240 żołnierzy piechoty morskiej

Galeon "Smok", znany też jako galeona Zygmunta Augusta – pierwszy okręt budowany z przeznaczeniem dla polskiej floty. Nazwa "Smok" jest jedynie domniemana, ponieważ okręt ten miał na dziobie galion w formie głowy smoka. Zamówiony został (razem z dwiema małymi jednostkami pomocniczymi: jednomasztową fregatą i batem) przez króla Zygmunta II Augusta jako zalążek floty.

Budowa

Okręt zaprojektował i budową kierował sprowadzony z Wenecji mistrz budowy okrętów Domenico Zaviazello z pomocnikiem Giocomo Salvadore, a ogólne kierownictwo nad gospodarczą stroną budowy sprawował z ramienia Komisji Morskiej Jan Bąkowski. Stępkę pod budowę położono 21 czerwca 1570 w Elblągu. Prace przerwano na okres zimowy, od 25 listopada 1570 do marca 1571. Okręt zwodowano 14 czerwca 1571. 15 marca 1572 Bąkowski rozliczył rachunki z budowy i w tym okresie Zaviazello opuścił Polskę, lecz nadal prowadzono prace wykończeniowe pod kierunkiem Salvadore. Mimo to okręt nie został nigdy dokończony, prawdopodobnie z powodu śmierci Zygmunta II Augusta 7 lipca 1572, kiedy to przerwano prace. Okręt nie otrzymał też przewidywanych dział, mimo że zostały już zakupione.

Dalsze losy

Według jednej z wersji, galeon ten miał zostać następnie spalony podczas ataku gdańszczan na Elbląg w 1577 roku, jednakże według nowszych ustaleń, galeon został wówczas wycofany w górę rzeki Elbląg i uniknął zniszczenia. Podczas wycofania zrąbano jego maszty. Niewykończony galeon został ostatecznie rozebrany pomiędzy 1584 a 1588 rokiem. Los dwóch zbudowanych jednostek pomocniczych nie jest znany. Wiadomo jednak, że obie służyły w 1572 roku.

Wygląd, dokładne wymiary i wyposażenie okrętu nie są znane.

Plany i modele

Plany Modelarskie nr 43 (3/1971)
Mały Modelarz nr: 6/1972, 1/1981, 1-2/2000

Przypisy

↑ Nie jest pewne czy faktycznie chodzi o Smoka; w odnalezionej zapisce podane są tylko koszty rozebrania "okrętu starego w Elblągu, dla starości spróchniałego";
↑ Dane rozbieżne u różnych autorów: F. Bujak, O budowie okrętu wojennego w Polsce, 1570-1572, Kraków 1907 podaje 400-600 t; Dokładniejsze wyliczenie przeprowadził M. Boczar, Galeona Zygmunta Augusta. Próba rekonstrukcji, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1973: 280-470 t (autor podaje dwa wzory na wyliczenie wyporności). Raczej bliżej tej drugiej wielkości, gdyż tworzona przeciwko Gdańskowi eskadra Stefana Batorego składała się z tzw. statków średnich (do 500 t), które według źródeł ustępowały wielkością "Smokowi";
↑ Boczar nazywa je folgerzami i nie należy ich mylić z działami o nazwie foglerz.
↑ Zapewne przewidywana załoga była znacznie mniejsza, gdyż zbudowany ok. 50 lat później galeon "Święty Jerzy: miał załogę złożoną ze 150 ludzi, a wymiarami był zbliżony do Smoka;

Bibliografia

Boczar Mieczysław, Galeona Zygmunta Augusta. Próba rekonstrukcji, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1973;
Tenże, Galeona Króla Jegomości, Warszawa 1975;
Pertek Jerzy: "Polacy na morzach i oceanach. Tom 1", Poznań 1981, ISBN 83-210-0141-6.

Zobacz też

ORP "Smok" - okręt z okresu II RP

[1] Nie jest pewne czy faktycznie chodzi o Smoka; w odnalezionej zapisce podane są tylko koszty rozebrania "okrętu starego w Elblągu, dla starości spróchniałego";

[2] Dane rozbieżne u różnych autorów: F. Bujak, O budowie okrętu wojennego w Polsce, 1570-1572, Kraków 1907 podaje 400-600 t; Dokładniejsze wyliczenie przeprowadził M. Boczar, Galeona Zygmunta Augusta. Próba rekonstrukcji, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1973: 280-470 t (autor podaje dwa wzory na wyliczenie wyporności). Raczej bliżej tej drugiej wielkości, gdyż tworzona przeciwko Gdańskowi eskadra Stefana Batorego składała się z tzw. statków średnich (do 500 t), które według źródeł ustępowały wielkością "Smokowi";

[3] Boczar nazywa je folgerzami i nie należy ich mylić z działami o nazwie foglerz.

[4] Zapewne przewidywana załoga była znacznie mniejsza, gdyż zbudowany ok. 50 lat później galeon "Święty Jerzy: miał załogę złożoną ze 150 ludzi, a wymiarami był zbliżony do Smoka;

[1]

[2]

[3]

[4]