Stan zagrożenia epidemicznego i stan epidemii

Stan zagrożenia epidemicznego i stan epidemii – instytucje prawa polskiego, służące zapobieganiu i zwalczaniu epidemii, istniejące w prawie polskim od 2001.

Stan zagrożenia epidemicznego i stan epidemii przewidywała ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.U. z 2001 r. nr 126, poz. 1384). Obecnie są one regulowane ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2023 r. poz. 1284).

Stan zagrożenia epidemicznego oznacza sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z ryzykiem wystąpienia epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań zapobiegawczych^[1]. Natomiast przez stan epidemii należy rozumieć sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z wystąpieniem epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych dla zminimalizowania skutków epidemii^[2].

Oba stany, na wniosek państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wprowadza i znosi wojewoda w drodze rozporządzenia^[3]. Jeśli jednak zagrożenie epidemiczne lub epidemia występuje na obszarze więcej niż jednego województwa, stany te, na wniosek Głównego Inspektora Sanitarnego, wprowadza minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej^[4].

W Polsce po raz pierwszy zostały zastosowane w 2020, w związku z zagrożeniem rozprzestrzenia się koronawirusa SARS-CoV-2. 14 marca 2020 został ogłoszony na terenie całego kraju stan zagrożenia epidemicznego^[5]. Został on odwołany 20 marca 2020^[6], wraz z wprowadzeniem stanu epidemii^[7]. 16 maja 2022 nastąpiła zmiana odwrotna: zniesiono stan epidemii^[8], wprowadzając w jego miejsce stan zagrożenia epidemicznego^[9], zniesiony 1 lipca 2023^[10].

Podczas stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii mogą być wprowadzone:

• czasowe ograniczenie określonego sposobu przemieszczania się^[11]
• czasowe ograniczenie lub zakaz obrotu i używania określonych przedmiotów lub produktów spożywczych^[11]
• czasowe ograniczenie funkcjonowania określonych instytucji lub zakładów pracy^[11]
• zakaz organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności^[11]
• obowiązek wykonania określonych zabiegów sanitarnych, jeżeli wykonanie ich wiąże się z funkcjonowaniem określonych obiektów^[11]
• nakaz udostępnienia nieruchomości, lokali, terenów i dostarczenia środków transportu do działań przeciwepidemicznych^[11]
• obowiązek przeprowadzenia szczepień ochronnych^[11]

Ponadto, w przypadku wystąpienia stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego o charakterze i w rozmiarach przekraczających możliwości działania właściwych organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego mogą zostać wprowadzone:

• czasowe ograniczenie określonych zakresów działalności przedsiębiorców^[12]
• czasową reglamentację zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły^[12]
• obowiązek poddania się badaniom lekarskim przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie^[12]
• obowiązek stosowania określonych środków profilaktycznych i zabiegów^[12]
• obowiązek poddania się kwarantannie^[12]
• czasowe ograniczenie korzystania z lokali lub terenów oraz obowiązek ich zabezpieczenia^[12]
• nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, terenów i obiektów^[12]
• nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach^[12]
• zakaz opuszczania strefy zero przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie^[12]
• nakaz określonego sposobu przemieszczania się^[12]
• nakaz zakrywania ust i nosa, w określonych okolicznościach, miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach^[12]

Celem tych rozwiązań jest zapobieganie i zwalczanie epidemii. Środkiem do realizacji tego celu są różnego rodzaju ograniczenia praw jednostki, co upodabnia je do przewidzianych przez Konstytucję RP stanów nadzwyczajnych; ponieważ jednak formalnie nimi nie są, odpowiednie przepisy konstytucyjne nie mają do nich zastosowania. Stąd też stan zagrożenia epidemicznego i stan epidemii określa się niekiedy jako „pozakonstytucyjne stany nadzwyczajne”. W przeszłości Trybunał Konstytucyjny stwierdzał, że ustanawianie w drodze ustawowej stanów zbliżonych do nadzwyczajnych jest niekonstytucyjne^[13]. Również sam stan epidemii spotkał się z krytyką w orzecznictwie^[14]. Teoretycznie alternatywą dla stanów epidemicznych mógłby być stan klęski żywiołowej^[15], który jednak nie pozwalałby na ograniczenie wolności zgromadzeń^[16], a co z kolei możliwe byłoby w stanie wyjątkowym^[17].

Dr hab. Monika Płatek oraz dr hab. Mikołaj Małecki twierdzą, że stany te są w istocie stanami nadzwyczajnymi^[18][19].