|
Stauroteka lednicka Stauroteka lednicka, stauroteka z Ostrowa Lednickiego – wczesnośredniowieczny relikwiarz przeznaczony do przechowywania fragmentów Drzewa Krzyża Świętego (stauroteka), znaleziony w 1962 r. na Ostrowie Lednickim i przechowywany w Muzeum Pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim. Jest to najstarsza znana stauroteka z terenu ziem polskich. Znalezienie i identyfikacjaZabytek znaleziono na Ostrowie Lednickim, w trakcie prac archeologicznych prowadzonych w 1962 r. nieopodal pozostałości tzw. kościoła II, kilkadziesiąt centymetrów na północ od jego północnej ściany. Pierwszy opublikowany opis pochodzi z 1965 r., gdzie określono go jako relikwiarz[1]. W literaturze naukowej lat 70 i 80 XX w. klasyfikowano go jako enkolpion lub pektorał. Dopiero od 1992 r. zaczęto go identyfikować jako staurotekę[2]. Stauroteka była konserwowana w 1989 r.[3] Opis stauroteki lednickiejStauroteka lednicka jest dwuczęściowa, złożona z puszki relikwiarzowej (również dwuczęściowej) i osadzonego w niej relikwiarza właściwego. Oba elementy mają kształt krzyża i zostały wykonane ze srebrnej blachy, przy czym górna powierzchnia relikwiarza właściwego pokryta jest dodatkowo blaszką[4] ze stopu złota (37%), srebra (36) i miedzi (23%)[5]. Ze względu na uszkodzenia i zniekształcenia zabytku podaje się tylko przybliżone rozmiary: ramiona puszki mają około 6 i 5 cm długości, a oba ramiona relikwiarza mierzą po ok. 5 cm. Wysokość puszki jest zmienna w granicach 1,25 do 1,55 cm[6]. Puszka zdobiona jest kilkoma ornamentami utworzonymi przez ciąg pseudogranulek[7]. Z kolei w górnej powierzchni relikwiarza właściwego wykonano wycięcie tworzące formę krzyża łacińskiego z titulusem, które umożliwiało dotknięcie przechowywanej pierwotnie w środku relikwii. Między ramionami krzyża w blasze wytrybowano rozetkowe ornamenty, u podstawy krzyża wyryto suppedaneum, a przy prawym ramieniu krzyża chrystogram „XC”[8]. W środku stauroteki nie znaleziono fragmentów relikwii, a jedynie trzy kawałki wysokogatunkowej tkaniny, interpretowane jako przypuszczalna pozostałość tkaniny, w którą owijano cząstki Krzyża Świętego w relikwiarzu[9]. Przy staurotece napotkano także kawałki skóry (później zaginione), uznane za resztki skórzanej oprawy stauroteki. Na jednym z nich widać było częściowo zachowane przedstawienie Chrystusa na krzyżu[10]. Ponadto stwierdzono też resztki substancji organicznej interpretowanej jako pozostałości oprawy bursztynowej albo gagatowej tegoż relikwiarza[7]. Staurotekę lednicką określa się jako „wyjątkowej klasy artystycznej”[2], choć jednocześnie wykonanie ornamentów relikwiarza opisuje się jako niestaranne[11], a w porównaniu do znanych z Bizancjum staurotek, ta z Ostrowa Lednickiego jest skromna, tak pod względem użytych metali szlachetnych, technik zdobniczych i zakresu zdobień, jak i zakresu ikonografii na obiekcie[12]. Stauroteka lednicka znajduje się w zbiorach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy[13]. Datowanie i pochodzenieStaurotekę odkopano w warstwie gruzu i nadpalonego drewna identyfikowanej z momentem zniszczenia kościoła w pierwszej połowie XI w.[14] Sam zabytek datuje się na okres II poł. X w. – I poł. XI w.[15], co czyni go najstarszą znaną stauroteką z terenu ziem polskich[16]. Cechy stylowe stauroteki lednickiej i jej oprawy wskazują, że wykonano go w pracowni związanej z kulturą bizantyjską, choć może to być wyrób warsztatów cesarzy Ottona II albo Ottona III, które czasami wzorowały się na wyrobach bizantyjskich[17]. Przypisy
Bibliografia
|
