Na czele Straży Marszałkowskiej stoi komendant Straży Marszałkowskiej, który podobnie jak jego zastępca, jest powoływany i odwoływany przez szefa Kancelarii Sejmu[5]. Straż Marszałkowska jest najmniej liczną formacją mundurową w Polsce[6].
Historia
W drugiej połowie XVI w. Straż (albo Wartę) Marszałkowską stanowili żołnierze chorągwi piechoty węgierskiej chroniący osobę króla oraz porządku podczas obrad Sejmu; podlegli byli oni ówczesnemu ministrowi spraw wewnętrznych (marszałkowi). W tamtej epoce regularnie wydawano przepisy porządkowo-karne, tzw. artykuły marszałkowskie. W sprawach wynikłych z ich naruszenia orzekał sąd marszałkowski, a egzekucję wyroków zapewniała Straż. W XVII i XVIII w. podstawowe zadania Straży związane z królem i Sejmem zostały rozszerzone o sprawowanie władzy policyjnej w całej Warszawie[7].
Po reaktywacji parlamentu w 1919 r., bezpieczeństwo w czasie obrad zapewniała Milicja Ludowa, była ona jednak źle oceniana przez posłów i w jej miejsce ponownie powołano Straż Marszałkowską[7]. Zadaniem SM było zapewnienie fizycznej ochrony terenu parlamentu oraz ochrona przeciwpożarowa. W latach 20. komendantem SM był Roman Stawicki[8].
Zadania Straży Marszałkowskiej określała do 1 lutego 2018 r. w rozdziale 11 Ochrona Sejmu i Senatu nieobowiązująca już ustawa o Biurze Ochrony Rządu. Obecnie należy do nich głównie ochrona obiektów i urządzeń w zarządzie Kancelarii Sejmu, zapewnienie bezpieczeństwa osób tam przebywających oraz kontrola uprawnień do przebywania w tych obiektach[9], jak również ochrona Senatu, w zakresie odrębnie ustalonym[10]. Straż Marszałkowska pełni również funkcje reprezentacyjne[11].
Strażnikom Straży Marszałkowskiej przy wykonywaniu obowiązków przysługuje ochrona prawna ustanowiona dla funkcjonariuszy publicznych[12]. Mogą oni m.in. legitymować osoby[13] lub użyć w określonych sytuacjach środków przymusu bezpośredniego i broni palnej[14]. Od 1 lutego do 19 maja 2018 r. strażnikom SM przy wykonywaniu obowiązków przysługiwały uprawnienia funkcjonariuszy Służby Ochrony Państwa[15]. Zgodnie z jeszcze wcześniejszą ustawą o BOR nie mieli oni statusu funkcjonariusza tej służby i pozostawali pracownikami Kancelarii Sejmu, do których mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy i ustawy o pracownikach urzędów państwowych z 1982 r.[16].
11 marca 2014 r. marszałek Sejmu Ewa Kopacz nadała Straży Marszałkowskiej sztandar[17].
26 stycznia 2018 r. Sejm uchwalił ustawę o Straży Marszałkowskiej[18]. Weszła ona w życie 20 maja 2018 r.[19]. Wprowadzone zostały nowe mundury nawiązujące do ubiorów historycznych, rogatywki[20], a od lipca 2018 r. – za przykładem uzbrojenia straży w parlamencie węgierskim – również szable[21].
Wykaz stopni i stanowisk od roku 2018
Ustawa o Straży Marszałkowskiej z 2018[18] i Rozporządzenie MSWiA w sprawie wzoru umundurowania oraz oznak strażnika Straży Marszałkowskiej[23] prezentują hierarchię stopni, jak i stanowisk. Relacje pomiędzy dwiema hierarchiami stanowią art. 36–38 ustawy. Jednak naramienniki w Straży Marszałkowskiej są przypisane do stanowiska, a nie do stopnia.
Na stopnie nieoficerskie mianuje funkcjonariuszy Szef Kancelarii Sejmu. Na stopnie oficerskie (wyłączając stopnie podkomisarza i nadinspektora) mianuje Marszałek Sejmu. Tak jak w innych służbach, Prezydent RP na wniosek Marszałka Sejmu mianuje na pierwszy stopień oficerski (podkomisarza) oraz na stopień najwyższy (nadinspektora). Na stanowiska służbowe mianuje Szef Kancelarii Sejmu.
↑Art. 2 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Staży Marszałkowskiej.
↑Art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Staży Marszałkowskiej.
↑Art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Staży Marszałkowskiej.
↑Art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Staży Marszałkowskiej.
↑Art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Staży Marszałkowskiej.
↑Art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Staży Marszałkowskiej.
↑Uchylony art. 249 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (Dz.U. z 2025 r. poz. 34).
↑Kamil Zeidler (red.), Jacek Lipski, Urszula Nalaskowska: Ustawa o Biurze Ochrony Rządu. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2008, s. 275. ISBN 978-83-7526-482-1.
↑ abDruk nr 1971. sejm.gov.pl. [dostęp 2018-01-29]. Obok niej została uchwalona ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę o Straży Marszałkowskiej (Druk nr 1972. sejm.gov.pl. [dostęp 2018-01-29].).
↑Ustawa z dnia 26 stycznia 2018 r. o Straży Marszałkowskiej (Dz.U. z 2023 r. poz. 1729). Wraz z nią weszła w życie także ustawa z dnia 26 stycznia 2018 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Straży Marszałkowskiej (Dz.U. z 2018 r. poz. 730)
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 kwietnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Biurze Ochrony Rządu (Dz.U. z 2017 r. poz. 985) (uchylone)
.JPG)
