System prawa kontynentalnego

System prawa kontynentalnego (łac. ius civile) – system funkcjonowania prawa typowy dla państw Europy kontynentalnej, obecny także w Szkocji, Islandii, Azji Centralnej i niektórych byłych koloniach (m.in. państwach Ameryki Łacińskiej, Quebecu i Luizjanie).

Ze względu na różnice historyczne i językowe spotyka się podział porządków prawnych tego systemu (kultury prawa) na odłamy romański, germański i podkulturę skandynawską.

Jego charakterystyczną cechą jest wyłączność stanowienia prawa przez organy władzy ustawodawczej (stąd także nazwa system prawa stanowionego, ang. statutory law lub statute law) w odróżnieniu od systemu common law, który bazuje na poprzednio wydanych wyrokach sądowych (precedensach)^[1]. Podkultura skandynawska (np. Norwegia i Szwecja^[2]) przyjęła rozwiązania pośrednie.

Z historycznego punktu widzenia cechują go:

• ścisły związek z prawem rzymskim (m.in. działalność szkoły glosatorów, recepcja prawa rzymskiego od XVI wieku)
• związek prawa stanowionego z religią chrześcijańską (m.in. wpływy uniwersalizmu papieskiego i cesarskiego)
• odrzucenie prawa zwyczajowego od procesów stanowienia i stosowania prawa
• widoczne skutki funkcjonowania władzy absolutystycznej, przejawiające się w aktywności prawodawczej władzy państwowej, ukształtowaniu zasad praworządności w działaniach administracji państwowej i ograniczeniu roli sądownictwa wyłącznie do stosowania prawa.

Z punktu widzenia zagadnień norm i źródeł prawa, stanowienia i stosowania prawa:

• hierarchia aktów normatywnych, podporządkowanie wszystkich aktów konstytucji, a prowadzenie działalności prawodawczej przez wydawanie przez parlament ustaw zgodnych z konstytucją
• kompleksowa kodyfikacja prawa sądowego materialnego i procesowego
• cechy niesprzeczności, zupełności prawa, oparcia norm prawnych na jednolitej aksjologii
• całkowite rozdzielenie procesów stanowienia i stosowania prawa (stanowienie skutkuje powstaniem generalnej i abstrakcyjnej normy, stosowanie – indywidualnej i konkretnej decyzji)
• rozumowanie od ogółu do szczegółu (wydawanie indywidualnej decyzji na podstawie obowiązujących norm generalnych)
• swoboda decyzyjna władzy sądowniczej zapewniana wyłącznie przez obecność klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych.

Z punktu widzenia nauki prawa:

• nauka prawa ma podstawy filozoficzne i teoretyczne i pozwala na wykształcenie się różnorodnych kierunków filozoficznych i teoretycznych
• nauka prawa nie tworzy norm prawnych ani reguł interpretacji aktów normatywnych
• uniwersytety są głównym miejscem nauczania prawa.

Coraz częściej mamy do czynienia z upodabnianiem się systemów prawa stanowionego i systemu prawa precedensowego. Orzecznictwo najwyższych sądów w systemie prawa stanowionego zaczyna wywierać coraz większy – choć nieformalny – wpływ na orzecznictwo sądów niższej instancji. W systemie prawa precedensowego wzrasta zaś rola prawa stanowionego (głównie w dziedzinach prawa administracyjnego, finansowego i karnego)^[3].

• Maciej Koszowski: Anglosaska doktryna precedensu: Porównanie z polską praktyką orzeczniczą. Warszawa: Warszawska Firma Wydawnicza, 2009. ISBN 978-83-61748-04-5.
• Andrzej Korybski, Leszek Leszczyński, Antoni Pieniążek: Wstęp do prawoznawstwa. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2005, s. 59–60. ISBN 83-227-2148-X.