|
Ulica Katedralna we Wrocławiu
 -LCCN2002720688.jpg) .JPG)   Ulica Katedralna (Domstrasse[2][3]) – ulica położona we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim, na osiedlu Stare Miasto[4] (obręb ewidencyjny Plac Grunwaldzki), w dawnej dzielnicy Śródmieście[2][5][6][7]. Ulica ta stanowi historyczną i współczesną oś urbanistyczną, komunikacyjną, widokową, a także ceremonialną Ostrowa Tumskiego. Wzdłuż ulicy oraz w najbliższym sąsiedztwie zlokalizowane są liczne zabytki, w tym między innymi Most Tumski, kościół św. Piotra i Pawła, pałac arcybiskupi i inne, a jej oś widokową zamyka katedra pw. św. Jana Chrzciciela położona przy placu Katedralnym[2][5][7][8][9][10][11]. HistoriaHistoria obszaru, przez który przebiega ulica Katedralna, związana jest z powstaniem grodu na Ostrowie Tumskim w X wieku oraz z historią katedry wrocławskiej, której geneza sięga 1000 roku, a która położona była we wschodnim krańcu Grodu na Ostrowie Tumskim, oraz zabudowy związanej z administracją kościelną[5][8][12][13][14]. Sama katedra w swej historii była kilkukrotnie niszczona lub rozbierana i odbudowywana oraz przebudowywana. Współczesna budowla to czwarty budynek katedry w tym miejscu, a ostatnie istotne zmiany to przebudowa z IX wieku na styl neogotycki i odbudowa po zniszczeniach wojennych, jakie zostały dokonane podczas oblężenia miasta w 1945 roku[8][15]. Około ulicy powstawały do XIII wieku murowane budowle wznoszone paralelnie po obu jej stronach. Obejmowały one Pałac Biskupi, dziekanię katedralną i posadowioną na granicy własności kapituły katedralnej rezydencję prepozyta katedralnego. Wtedy to, istnieją przypuszczenia, że w 1288 roku, w związku z przekazaniem środkowej części Ostrowa Tumskiego kapitule świętokrzyskiej, wytyczono ulicę Katedralną w obecnym kształcie, od katedry do Mostu Tumskiego, za którym przez obecną ulicę Najświętszej Marii Panny połączona była z głównym szlakiem komunikacyjnym biegnącym przez Wyspę Piasek z południa na północ, obecnie ulica Świętej Jadwigi[2][10][16][17][18]. Dokonane nadania na rzecz kapituły katedralnej i świętokrzyskiej sprawiły, że niemal cały ten obszar wszedł we władanie dwóch ośrodków kościelnych, przy czym w 1376 r. kapituła świętokrzyska musiała uznać zwierzchnictwo biskupa[2][5][18][19]. Przy ulicy w części zachodniej znajdował się jeszcze kościół św. Piotra i Pawła (do XIV wieku kościół św. Piotra), należący do cystersów lubiąskich, przejęty w poł. XV wieku i przeznaczony na siedzibę mansjonarzy świętokrzyskich[2][5][9]. Po stronie południowej z nadania przez księcia w 1310 r. terenów leżących w obszarze rozsypujących się wałów zlokalizowano dwie kurie kanoniczne kapituły katedralnej. Część zabudowy wzdłuż ulicy nawiązywało do formy pałacu biskupiego z jego pierwotnej XIII-wiecznej fazy przed późniejszą rozbudową. Na poszczególnych działkach posadawiano więc budynki o szerokim froncie zwróconym ku ulicy, jednym lub dwóch piętrach, w których sień lokalizowano pośrodku, a po bokach dwie izby, natomiast drewniane schody budowane były przy tylnej elewacji. Cała zabudowa gospodarcza lokalizowana była na tyłach budynku w głębi działek. Pozostała zabudowa miała różną formę, lecz przy późniejszych przebudowach nawiązywano do powyższych rozwiązań, co doprowadziło do ukształtowania regularnej zabudowy wzdłuż całej ulicy[2][5][18][20], z wyłączeniem trzech wież stanowiących dominanty wysokościowe: dziekana, prepozytora katedralnego i należącej do kapituły świętokrzyskiej. W wyniku kilku pożarów niezbędne były odpowiednie roboty budowlane, w ramach których większości budynkom nadano w kolejnych latach wystrój późnorenesansowy, a następnie klasycystyczny[2][18]. Sama ulica do XV wieku miała nawierzchnię wykonaną z dranic układanych na podkładach z okrąglaków[2][12]. W 1545 roku ulicę wybrukowano. Koszty jej utrzymania zostały podzielone według następujących proporcji: 2/3 łożył biskup, a po 1/6 kapituły katedralna i świętokrzyska[2]. W tym czasie ulica ta stanowiła również istotną oś ceremonialną. Powitanie ważnych gości następowało za przyczółkiem Mostu Tumskiego, skąd gospodarze i goście w procesji udawali się ulicą do katedry[2]. Przy ulicy Katedralnej w domu numer 7 przez pewien czas mieszkał Mikołaj Kopernik[7]. W XVIII wieku wybudowano Orphanotropheum[a] w miejscu mansjonarii świętokrzyskiej[2][21]. Jest to budynek o zwartej zabudowie pałacowej w formie gmachu mającego charakter monumentalny[21]. Jego fasada wschodnia zwrócona jest w kierunku placu Kościelnego[22]. Kolejne przeobrażenia obejmowały budowę dwóch pomników: Najświętsze Marii Panny z Dzieciątkiem przed katedrą i Świętego Jana Nepomucena na placu kościelnym przed kościołem Świętego Krzyża i Świętego Bartłomieja[2][22][23][24][25]. W tym okresie zlikwidowano także 3 wieże rezydencjalne[2]. W 1810 roku nastąpiła sekularyzacja dóbr kapituły świętokrzyskiej. Przeszły one na skarb państwa[18][19][22]. Kolejnym istotnym wydarzeniem kształtującym ulicę było dokonane w 1900 roku powiększenie placu Katedralnego. Wyłączono ówcześnie z części ulicy Katedralnej obszar obejmujący katedrę oraz teren na południe i północ od niej, włączając je do placu[26]. W wyniku działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku w zabudowie nastąpiły olbrzymie zniszczenia wojenne. Po wojnie prowadzono odbudowę etapami niemal wszystkich budynków wzdłuż ulicy Katedralnej, z wyjątkiem numeru 1, przy czym części z nich, w szczególności pod numerami 3-5 i 10-16, nadano formy uproszczone[2][18]. NazwaW swojej historii ulica nosiła dwie nazwy własne: Domstrasse[2][3], ulica Katedralna[2][3][6]. Obie te nazwy nawiązują do znajdującej się tu katedry[3], podobnie jak połączonym z ulicą placem Katedralnym, pop. Domplatz[26][27], a wcześnie także całego Ostrowa Tumskiego – Dominsel[28] i położonego w ciągu ulicy Katedralnej Mostu Tumskiego – Dombrücke[29], oraz obecnych ulic Kanonia i Kapitulna, noszących wcześniej nazwę Kleine Domstrasse[30][31]. Zabudowa i zagospodarowanieWspółczesne zagospodarowanie obszarów przy ulicy Katedralnej obejmuje budynki i budowle zachowane lub odbudowane po zniszczeniach wojennych, a w późniejszych latach, wraz z samą ulicą, odrestaurowane[2][5]. Obszar ten położony jest na północno-wschodnim, prawym brzegu rzeki Odry, jej ramienia głównego na odcinku Odry Górnej, a w dalszym jej biegu ramię Odry Północnej w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego[10][14][32][33][34][35]. Tu zbudowano przeprawę, którą stanowi Most Tumski w początkowym odcinku ulicy[2][5][10]. Dalej po stronie północnej zlokalizowany jest ogród i kościół św. Piotra i Pawła oraz budynek Orphanotropheum przy ulicy Katedralnej 4, za którym otwiera się przestrzeń placu Kościelnego z figurą Świętego Jana Nepomucena na tle kościoła Świętego Krzyża i Świętego Bartłomieja[2][5][7][36][37]. Po stronie południowej natomiast znajduje się zachowany fragment nieodbudowanego budynku pod numerem 1 i dalej zwarty ciąg zabudowy pierzei południowej. Za placem po obu stronach ulicy mieści się zwarta, historyczna zabudowa Ostrowa Tumskiego, z wyłączeniem cofniętego względem sąsiedniej zabudowy pałacu „Prepozytówka” pod numerem 11. Po stronie północnej są to budynki pod numerami od 6 do 16 (numery parzyste), a po stronie południowej pod numerami od 3 do 17 (numery nieparzyste). Ulicę po stronie wschodniej zamyka widok na figurę Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem na tle archikatedry św. Jana Chrzciciela. Tu przed katedrą znajduje się skrzyżowanie z ulicą przypisaną do placu Katedralnego, okalającą budynek katedry z obu jej stron[2][5][7][36][38]. W budynkach tu położonych mieszczą się instytucje związane z Kościołem katolickim, m.in.:
Na posesjach położonych przy ulicy znajdują się także rzeźby i pomniki:
Przy ulicy Katedralnej umieszczono figurki następujących krasnali[41]:
Układ drogowyDo ulicy przypisane są drogi gminne o długości 286 m[6]. Obowiązuje w zasadniczej części dróg ulicy Katedralnej ruch pieszy, z dopuszczeniem dojazdu do posesji pojazdom specjalnym i użytkowników[42]. W ciągu tej ulicy położony jest Most Tumski, który łączy Ostrów Tumski z Wyspą Piasek, przerzucony jest nad Odrą Północną i ma 52 m długości[43]. Ulice, place, bulwary i mosty powiązane:
Ponadto istnieje otwierane czasowo przejście zamykane dwoma ozdobnymi furtami wzdłuż brzegu Odry, na tyłach kościoła św. Piotra i Pawła w kierunku Bulwaru ks. Aleksandra Zienkiewicza, wcześniej Bulwaru św. Marcina[47]. Ochrona i zabytkiObszar, na którym położony jest ulica Katedralna, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego i wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z 12.05.1967 r.[48][49]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[50][51]. Również miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego umieszcza ten obszar w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej[52] i określa jako obszar o najwyższych wartościach krajobrazowych[53]. Ochronie również podlega oś widokowa przebiegająca wzdłuż ulicy Katedralnej, stanowiącej główną oś komunikacyjną Ostrowa Tumskiego, do samej Katedry przy placu Katedralnym[2][5][11]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[54]. Ograniczeniom podlega również kształtowanie nawierzchni drogowych, gdyż w całym obszarze ulicy obowiązuje wykonywanie nawierzchni z kostki kamiennej lub klinkierowej w nawiązaniu do historycznych nawierzchni zabytkowych[55]. Przy ulicy znajdują się następujące zabytki:
 W miejscowym planie gospodarowania przestrzennego dla Ostrowa Tumskiego podaje się niżej wymienione pozycje jako wpisane do rejestru zabytków, których jednak nie ma w wykazie zabytków dla województwa dolnośląskiego i gminnym rejestrze zabytków. Są to:
Ponadto wymienione są jako wskazane do ochrony gotyckie piwnice w budynku przy ul. Katedralnej 10/12[78], Drukarnia Tumska Archidiecezji Wrocławskiej, ulica Katedralna 1/3[79]. Ponadto w najbliższym sąsiedztwie placu znajdują się następujące zabytki:
Zobacz teżUwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
_Wroclaw_dwarf_02.JPG)
_Wroclaw_dwarf_02.jpg)
_Wroclaw_dwarf_02.jpg)
.jpg)
.jpg)
