Zagórni herbu Rogala

Zagórni herbu Rogala

Rogala
Dewiza	Amor et pietas

Zagórni herbu Rogala – polski ród szlachecki. Dewiza rodu to Amor et pietas.

Zagórny, Zagórna, Zagórni to polskie nazwisko topograficzne, pochodzące od miejsca, w którym mieszkał „mieszkający za górą”; górą w tym wypadku mogło być wzniesienie, pagórek, wzgórze. Miało to wskazywać miejsce charakterystyczne zamieszkiwania danej osoby^[1].

Nazwisko Zagórny nosili również chłopi i mieszczanie na Śląsku, stąd też sporo osób o tym nazwisku zamieszkuje właśnie tereny Zagórza, Będzina, Siemianowic Śląskich, etc^[2].

Pierwotnie ród pochodził z Mazowsza i Lubelszczyzny. Herb otrzymał prawdopodobnie na przełomie XIII/XIV w., choć niektóre informacje wskazują na starsze pochodzenie^[3], Jedną z takich wzmianek jest wstęp do informacji o Panu młodym Jakubie Zagórnym [Szlachetny kleynot dzielnością zawzięty, który jest dawnych czasów wielce znamienity, Dom Zagórnych ich mościów onem ozdobiony, cnotą, męstwem i sławą Przodków zasłużony]^[4]. W 1. połowie XVII w. dwie gałęzie rodu przeniosły się pod Olsztyn i nabyły majątki w Wyrandach (Werandach), Marcinkowie oraz na innych terenach gminy Purdy. Inna gałąź posiadała pobliskie Pajtuny^[5]. Zagórni w 2. połowie XVII w. przenieśli się w znacznej części do Warszawy, skąd niektórzy przywędrowali na przełomie XVIII/XIX w. w okolice Tarnopola, chcąc w tamtych okolicach nabyć ziemię. Na przełomie XIX/XX w. część przybyła pod Lwów, gdzie osiadła. Stamtąd Zagórni po II wojnie światowej przybyli do Wrocławia oraz Trzebnicy i okolic.

Świetność rodu przypada na okres 2. połowy XVI w. – 1. połowy XVIII w. Pod koniec XVIII w. ród zubożał. Na skutek represji ze strony władz austriackich czy rosyjskich, które odebrały ziemię Zagórnym herbu Rogala. W czasach zaborów nie wpisywano celowo Zagórnych jako szlachty – ze względu na działalność patriotyczną, wykluczając cały ród, choć potwierdzenia w herbarzach niemieckich sięgają nawet XIX-XX w., które wskazują, iż Zagórni wylegitymowali się swym szlachectwem jeszcze w 1737 r.

Zagórni są opisani w herbarzu Tadeusza Gajla, Nowy Herbarz Polski, Latarnia, 2016, s. 636 oraz można natrafić na informację odnośnie do Zofii Zagórnej (szlachcianki) [brak informacji o herbie], w herbarzu Bonieckiego – Boniecki, Herbarz polski, T. 1, s. 146., a także w niemieckim herbarzu z 1916 r., jednakże tam pojawia się informacja o jednej z gałęzi Zagórnych herbu Rogala, która w klejnocie herbu zamiast rogów używała trzech pawich piór, dla odróżnienia od innych gałęzi rodu Zagórnych „Von Zagórny auf Pathaunen 1682 [autor: poświadczenie z tegoż roku], Wiranden (Worainden) 1667, 1737 [autor: kolejne poświadczenia]. W. Gespalten; horn eine eintwards gefehrte Hirstchstange; hinten ein Buffelhorn. Auf dem Helm drei Pfauenfebern (herb Rogala mit Wariante des Helmschmuds)”^[6].

Najstarszym znanym przedstawicielem jest Jędrzej Zagórny^[7]. Informacja o nim pochodzi z 1622 r. Jednakże pierwsza szersza informacja dotyczy Jakuba Zagórnego (dziedzica na Wyrandach w powiecie Olszteńskim [Olsztyńskim]). Wiadomo, że rodzicami Jakuba Zagórnego byli Helżbieta (Elżbieta) Zagórna i Piotr Zagórny^[8] (nie mylić z Piotrem, mężem Katarzyny Gertrudy Zagórnej), którzy nabyli posiadłości w powiecie Olsztyńskim w roku 1631, jednak później przekazali je synowi.

Inna gałąź rodu znana jest z testamentu Pana Leżeńskiego, który wymienia Katarzynę Gertrudę Zagórną(córka burgrabiego orneckiego Jana Łączyńskiego)^[9], wdowę po Piotrze Zagórnym, staroście barczewskim^[10]. Ten testament pochodzi z 1703 r., co pozwala mniej więcej ustalić także lata życia Zagórnych. Opiekunami prawnymi dzieci Piotra Zagórnego i Katarzyny Gertrudy Zagórnej byli: kanonik Wawrzyniec Nycz i szlachcic Jan Grzymała^[11].

W roku 1634 Jakub Zagórny wziął ślub z Zuzanną Konopniczanką^[3], córką rajcy lubelskiego Andrzeja Konopnica i Helżbiety (Elżbiety). Przygotowania do ślubu trwały już w 1633 r^[12]. Rodzina Konopniców aspirowała do uzyskania tytułu szlacheckiego, czego dowodem jest fakt, że wszystkie swoje córki Andrzej Konopnic wydał za szlachciców. Rodzina Konopniców posiadała również dworek (mimo obowiązującego zakazu)^[13]. Jej ślubu z Jakubem Zagórnym nie można rozpatrywać w kategoriach mezaliansu, gdyż obie rodziny się na to zgodziły, odnosząc obopólne korzyści. Rodzina Zagórnych otrzymała w ten sposób całą i bardzo kunsztowną kamienicę w Lublinie, a Konopnicom przekazała 12 tys. złotych polskich, zapewniła dożywocie na Wyrandach i zapisała pontnuski młyn. Ślub odbył się z miłości, nie wynikał zaś z korzyści, jakie za tym szły, zwłaszcza że Zagórni byli posiadaczami kilku wiosek i posiadali spore sumy.

W 1655 r. w Wyrandach i Marcinkowie był szlachcic Zagórny herbu Rogala z żoną, synem i córką oraz poddanymi w liczbie 27 osób. Spośród rodziny Zagórnych był tam Ludwik Zagórny (starszy), wymieniony w 1667 r. Inna gałąź tego rodu posiadała pobliskie Pajtuny i stamtąd też pochodził kanonik warmiński Andrzej Zagórny (ok. 1640–1690). W 1656 r. majątek liczył 30 łanów (503,7 ha). W 1697 r. zmarł Ludwik Zagórny. Miał dwóch synów, którzy ukończyli gimnazjum jezuickie w Reszlu – Jana i Ludwika. Jan zmarł w 1735 r. jako proboszcz w Klewkach, a Ludwik (młodszy) był żonaty z Anna Ludwiką Ogińską, która zmarła w 1737 r. Zagórni wówczas stanowili szlachtę średnią, gdzie spośród kilku gałęzi rodu każda rodzina miała kilka wsi. Syn Ludwika Zagórnego (młodszego) wraz z żoną Katarzyną, pochodzącą z Legin, jeszcze w 1723 r. rezydowali na Wyrandach, gdzie urodziła się ich córka Joanna Eleonora. Później przenieśli się do majątku żony w Leginach, gdzie w 1724 r. urodził się ich syn Antoni, późniejszy absolwent kolegium jezuickiego w Reszlu.

Nieco później Zagórni wyjechali do Warszawy^[14][15].

Wśród przedstawicieli rodu są dwaj Andrzeje Zagórni, duchowni. Pajtuny posiadał kanonik warmiński Andrzej Zagórny (ok. 1585–1634). Andrzej Zagórny z bocznej linii (herbu Rogala) był m.in. prepozytem kieleckim (od 1608), kanonikiem warmińskim i proboszczem w Leszczynach^[16]. Brał udział w poszukiwaniu księgozbioru Kopernika^[17]. Miał wyższe wykształcenie – doktorat z teologii oraz doktorat obojga praw. W Kielcach ufundował remont wież kościelnych w parafii pod wezwaniem św. Marcina, na co przekazał 600 florentów. Oddał również „na fabrykę” kościoła 2000 złotych. Należał do „Bractwa Różańcowego” od roku 1626, pełniąc funkcję prepozyta kolegiaty i kanonika warmińskiego. W 1628 roku przeznaczył osobną sumę na prowadzenie katechizacji wśród dzieci w każdą niedzielę i święto^[18]. Został pochowany w katedrze we Fromborku obok grobu Kopernika^[19].

Drugi Andrzej Zagórny (ur. ok. 1640 w Pajtunach, zm. 2 maja 1690 we Fromborku)^[20] uczęszczał do kolegium reszelskiego od 25 czerwca 1656. Stypendium otrzymał 23 września 1661 z polecenia Jana i Jerzego v. Oelsenów jako szlachcic warmiński. Ukończył studia zdobyciem tytułu doktora obojga praw. Piastował urzędy: proboszcza w Olsztynie w 1670 i Radostowie k. Reszla w 1674, kanonika w Dobrym Mieście w 1680 i Fromborku 24 stycznia 1686^[21].

• Rogala (herb szlachecki)