|
Zdzisław Kajak
 Zdzisław Kajak (ur. 14 grudnia 1929, zm. 16 lipca 2002) – polski hydrobiolog, naukowiec, nauczyciel akademicki i organizator, profesor związany z Uniwersytetem Warszawskim (Wydział Biologii), Instytutem Ekologii PAN[a], Uniwersytetem w Białymstoku. ŻyciorysZdzisław Kajak (ur. 1929) rozpoczął naukę przed II wojną światową; w czasie okupacji uczęszczał do szkoły zawodowej w zakładach mechanicznych. Po zakończeniu wojny ukończył szkołę średnią. W latach 1949–1954 studiował na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Już na drugim roku studiów rozpoczął działalność naukową, początkowo pod kierunkiem prof. Lesława Wiśniewskiego[1], a później w zespole młodych hydrobiologów, kierowanym przez Kazimierza Tarwida, badającym przede wszystkim różnorodność biologiczną siedlisk starorzeczy i łach wiślanych. Jako student, wykonujący badania naukowe w powołanym w roku 1952 Zakładzie Ekologii PAN (przekształconym później się w Instytut Ekologii PAN[2]), opublikował pierwszą pracę naukową na temat dennej fauny (bentos) jeziora Tajty (1953). Magisterska praca dyplomowa dotyczyła dominujących w bentosie starorzecza Wisły gatunków muchówek i skąposzczetów[3][4]. Po zakończeniu studiów kontynuował naukowe badania bentosu w Zakładzie Ekologii PAN (później – Instytut Ekologii PAN). Uzyskał doktorat w roku 1962, a w roku 1968 został habilitowany na podstawie pracy na temat czynników warunkujących zagęszczenie i biomasę bentosu. Tytuł profesora otrzymał w roku 1988. Z instytutem był związany do ostatnich miesięcy życia. Pełnił funkcję kierownika pracowni; przez wiele lat był też kierownikiem Zakładu Hydrobiologii. W Instytucie Ekologii kierował Studium Doktoranckim – był promotorem w 8 przewodach doktorskich i opiekunem w ponad 25 pracach magisterskich[3]. Pracował również w Centrum Badań Ekologicznych PAN[5], na Wydziale Biologiczno-Chemicznym Uniwersytecie w Białymstoku[5][b] (w którym założył Pracownię Hydrobiologii), na Uniwersytecie Śląskim (2 lata) oraz w University of British Columbia (1 rok). Prof. Zdzisław Kajak był jednym z członków założycieli Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego; przez 18 lat pełnił funkcję wiceprezesa i prezesa PTH, a w roku 1996 otrzymał tytuł Członka Honorowego[3][5]. Należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (członek korespondent; Wydział IV Nauk Biologicznych)[5], Societas Internationalis Limnologiae[6] (1955–1992), Komitetu Ekologii i Komitetu „Człowiek i Środowisko” przy prezydium PAN i innych komitetów, rad naukowych i redakcyjnych[5][3]. Tematyka badań naukowychWraz z zespołem zajmował się teorią funkcjonowania ekosystemów wodnych oraz stosował wiedzę ekologiczną w praktyce, np. w dziedzinie gospodarki rybackiej oraz w dziedzinie ochrony środowiska (m.in. zapobieganie eutrofizacji zbiorników wodnych, rekultywacja jezior)[3][5]. Koordynował badania produktywności biologicznej i zależności troficznych w ekosystemach hydrobiologicznych (łańcuchy i sieci troficzne) wykonywane w różnych jednostkach Instytutu, a następnie również w różnych placówkach krajowych (m.in. w Instytucie Rybactwa Śródlądowego) i zagranicznych (np. Centralny Program Badań Podstawowych, CPBP; Międzynarodowy Program Biologiczny, MPB – współpraca z Kazimierzem Petrusewiczem)[3][5]. Zespół Zdzisława Kajaka przeprowadzał liczne eksperymenty terenowe, często wykonywane z użyciem autorskich technik badawczych kierownika. Prowadził m.in. pionierskie doświadczenia na dużych ekosystemach wodnych (całe jeziora lub ich wydzielone fragmenty), przygotowując podstawy technik biomanipulacyjnych (lata 70.). W jeziorze Warniak (w pobliżu jeziora Dgał Wielki) zbadano m.in. efekty manipulacji obsadą roślinożernych ryb filtrujących – tołpygi (zob. tołpyga biała, tołpyga pstra). Badano również przebieg rekultywacji jezior przez ich równoczesne przewietrzanie, wapnowanie i biomanipulację – wprowadzanie ryb usuwających seston. Wyniki wspólnych prac Instytutu Ekologii, Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Rybactwa Śródlądowego, koordynowanych przez Zdzisława Kajaka, ponownie „odkryto” w latach 90.)[3]. W latach 90. badano m.in. czynniki kształtujące dynamikę liczebności populacji larw pospolitej muchówki z rodziny ochotkowatych, gatunku dominującego w bentosie Zbiornika Zegrzyńskiego (np. warunki tlenowe i pokarmowe, oddziaływania międzyosobnicze, presja drapieżników). Prof. Z. Kajak był też jednym z inicjatorów długoterminowych badań jakości wód – prowadził badania jezior mazurskich i Zbiornika Zegrzyńskiego (stanowisko włączone do Międzynarodowej Sieci Badań Długoterminowych, ILTER)[3]. PublikacjeZdzisław Kajak opracował od roku 1953 ponad 180 publikacji naukowych (ponadto około 70 ekspertyz, opinii, recenzji i tekstów popularnonaukowych)[3]. Książka „Hydrobiologia – limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych”[7], należąca do podstawowego zestawu podręczników akademickich w dziedzinie hydrobiologii, była wydana czterokrotnie (2 wydania skryptu uczelnianego i 2 wydania w PWN)[3]. Spośród innych publikacji wymienia się np.[8][9]:
Odznaczenia
Uwagi
Przypisy
Kontrola autorytatywna (osoba): Identyfikatory zewnętrzne:
|
||||||||||||||||||||||||||||
