Selçuk Bey 'e ait olduğu düşünülen ve İran 'da bulunan bir heykel kafası. New York Sanat müzesinde sergilenmektedir.
Hiung-nulardan kalan altın bir kemer bağı (MÖ 300)
Türk tarihi kronolojisi , günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarih çizelgesidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.
Türkler'in siyasi bir topluluk olarak ilk tarih sahnesine çıkmalarının Hun (Hiung-nular veya Şiongnular) hükümdarlığı ile olduğuna dair iddialar vardır.[ 1] [ 2] Başlangıcı hususunda tartışmalar olsa da Türklerin tarihi, dünya tarihinin önemli bir parçasıdır. Avrasya ve Kuzey Afrika'da ortaya çıkan her halkın tarihi uzaktan veya yakından Türklerin hareketlerinden etkilenmiştir. Türkler doğu kültürlerini batıya ve batı kültürlerini doğuya taşımakla da önemli bir rol oynamışlardır. Kendi dinleri Tengricilikten sonra benimsedikleri yabancı dinlerin çok kez öncüsü ve savunucusu olmuş ve yayılmalarını ve gelişmelerini sağlamışlardır (Mani dini , Musevilik , Budizm , Ortodoks ve Nasturi Hristiyanlığı , İslam ).[kaynak belirtilmeli ]
Türk tarihinin başlangıcı
Dünya üzerinde yaşayan insan topluluklarının milletleşme süreci onların avcı-toplayıcılıktan çiftçi-çobancılığa geçmesi ile başlar.[ 3] Türkleri oluşturacak insan topluluklarının MÖ 6000'lerde koyun yetiştiriciliğine başladığı düşünülmektedir.[ 4] Bu tarih atlı göçebe Türk kültürünün başlangıcı olarak kabul edilebilir.
Türklerin atalarının MÖ 2500 ile MÖ 1700 yılları arasındaki Afanasiyevo kültürü ile ortaya çıktığı ve MÖ 1700 ile MÖ 1200 yılları arasındaki Andronovo kültürü ile devam ettiği savunulur. Bu ırkın savaşçı ve göçebe kültüre sahip olduğu, MÖ 1700 yılları sonrasında kitleler halinde Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındaki bölgeye yayıldığı bilinmektedir.[ 2] Türkler, tarihe yaklaşık 4.000 yıl önce girmiştir. Fakat Türklerin tarihi, MÖ VII. yüzyıldan hatta tam manasıyla MÖ III. yüzyıldan, ilk Büyük Türk Hakanı Tuman (Teoman) Yabgu'dan bilinmektedir.[ 5]
Milattan Önce 3. yüzyıl
MÖ 2. yüzyıl
MÖ 187 : Çin ve Hiung-nu arasında Baideng Muharebesi
MÖ 177-MÖ 165 : Yüeçilerin Hiung-nular tarafından Kansu 'dan Baktriane 'ye sürülmeleri ve oradaki Helen Krallığını ortadan kaldırmaları
MÖ 177-MÖ 165 : Hiung-nuların Çin'e akınları
MÖ 138-MÖ 126 : Baktria 'da Çang Kien elçiliği. Çin-İran ilişkileri
MÖ 1. yüzyıl
1. yüzyıl
2. yüzyıl
3. yüzyıl
4. yüzyıl
5. yüzyıl
Orta Çağ/Türkler
6'ncı yüzyıl
531-578 : Kafkas Surları 'nın İranlı Hüsrev tarafından dikilmesi
534 : Tabgaçların (Vey Hanedanlığı) dağılması
540 : Ergenekon destanında bahsedilen, kaybolan Orta Asya Türklerinin yeniden ortaya çıkışı[ 8]
540 : İran'ın Sasani Kralı IV. Hürmüz , I. Hüsrev ile evlenen Hazar Prensesi bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi.
552 : Tu-kiulerin (Türkütler/Göktürkler) Rouran egemenliğe karşı ayaklanması. Birinci Göktürk Kağanlığı 'nın kuruluşu.
565 : Ak Hunların (Eftalitler) Göktürkler tarafından ortadan kaldırılmaları
567 : Göktürk elçisi Maniakh, İstemi Yabgu tarafından Konstantinopolis'e gönderildi.
567 : Avarların Kuruluşu.
568 : Bizans elçisi Zemarchus'un Göktürk İmparatorluğu'na gönderilmesi.
582 : Birinci Göktürk Kağanlığının bölünmesi
7. yüzyıl
Orta Asya
Doğu Avrupa
Bulgarların bölünmesi:
8. yüzyıl
Orta Asya
Doğu Avrupa
9. yüzyıl
Hazar Hanlığı gücünün zirvesindeyken
Orta Asya
Doğu Avrupa
Ön Asya ve Afrika
833-842 : Halife Mutasım döneminde Türk kölemen askerlerin Abbasi sarayında etkilerinin artması
836 : Abbasilerin başkentinin Bağdat 'tan Türk kölemen garnizonunun bulunduğu Samerra 'ya taşınması
868 : Tolunoğulları 'nın Abbasi halifesine bağlı kalarak Mısır, Suriye, Filistin ve Irak'ın kuzeyine egemenlikleri
10. yüzyıl
Orta Asya
Doğu Avrupa
Ön Asya ve Afrika
11. yüzyıl
Orta Asya
Doğu Avrupa
Ön Asya
Güney Asya
12. yüzyıl
Ön Asya
1100 : Danişmendlilerin Antakya Prensliği 'ni Malatya 'da yenerek Haçlıların Güneydoğu Anadolu'ya ilerlemelerini kesin olarak durdurmaları
1101 : Anadolu Selçuklu Devleti ve Danişmendlilerin Haçlılar 'ı Kastamonu ve Merzifon 'da mağlup edişleri
1104 : Büyük Selçuklu Devleti 'nin Harran 'da Haçlılar 'ı yenerek Fırat 'a ilerlemelerinin önünü kesmesi
1104 : Şam 'da Börüoğulları Atabeyliğinin kuruluşu
1105-1128 : Suriye 'de Selçuklu Hanedanı 'nın Haçlılarla mücadelesi, Şam ve Halep 'in Haçlı kuşatmalarına direnişi
1108 : Melikşah'ın kızı, Selçuklu prensesi İsmah Hatun, Abbasi Halifesi Müstazhir ile evlendi
1124 : Selçuklu prensesi Emire Hatun, Abbasi Halifesi Müsterşid ile evlendi
1127 : Musul 'da Zengi Atabeyliği 'nin kuruluşu
1127-1174 : Zengiler 'in Haçlılar 'la mücadelesi
1136 : Azerbaycan Atabeyliğinin kuruluşu
1137 : Muhammed Tapar'ın kızı, Selçuklu prensesi Fatıma Hatun, Abbasi Halifesi Muktefî ile evlendi
1140 : Muktefî 'nin kızı Abbasi prensesi Zübeyde, Selçuklu Sultanı Gıyaseddin Mesud ile evlendi
1144 : Zengiler 'in Urfa 'yı fethi
1144 : Erbil 'de Beyteginliler Atabeyliğinin kuruluşu
1147-1149 : Urfa 'nın düşüşü üzerine düzenlenen II. Haçlı seferinde Anadolu Selçuklu Devleti 'nin Eskişehir ve Ladik 'te Haçlılar 'ın Alman kolunu mağlup etmeleri, Zengiler 'in Haçlılar 'ın Şam Kuşatmasını püskürtmeleri
1150 : Zengiler 'in dört Haçlı devletinden biri olan Urfa Kontluğu 'nu ortadan kaldırmaları
1154 : Zengiler 'in Börüoğulları Atabeyliğini ortadan kaldırmaları
1158 : Muktefî 'nin kızı Abbasi prensesi Kerman Hatun, Irak Selçuklu Meliki II. Muhammed ve ardından başka bir Selçuklu Meliki Arslanşah ile evlendi.
1173-1178 : Anadolu Selçuklu Devleti 'nin Danişmendliler 'in tüm topraklarını ele geçirerek Anadolu 'da tek güç haline gelmesi
1174-1183 : Selahaddin Eyyubi 'nin Zengiin Suriye 'deki egemenliğini sonlandırması
1176 : Miryakefalon Savaşı 'nda Bizanslıların Anadolu Selçuklu Devleti tarafından bozguna uğratılması, Anadolu 'da Selçuklu egemenliğinin kesinleşmesi
1186 : II. Kılıç Arslan kızı Selçuklu prensesi Selçuk Hatun, Abbasi Halifesi Nasır ile evlendi.
1190 : III. Haçlı Seferi 'nde Haçlılar 'ın Alman kolunun Konya 'yı istilası, Silifke 'de Alman İmparatorunun boğulması sonrasında Alman ordusunun dağılması
1192 : Selçuklu Sultanı I. Gıyâseddin Keyhüsrev , Bizans soylularından Manuel Komnenos Maurozomes'in kızı Devlet Raziye Hatun ile evlendi.
İran ve Orta Asya
Güney Asya
Doğu Avrupa
Moğol İmparatorluğu 'nun yayılmasından önce son durum
13. yüzyıl
13. yüzyılda Moğol İmparatorluğu 'nun yayılması
Ön Asya ve Ortadoğu
Orta Asya
Güney Asya
Doğu Avrupa
1299: Osmanlı İmparatorluğu 'nun kuruluşu
Moğol İmparatorluğu 'nun bölünmesinden sonra Altın Ordu devleti Türkleşiyor
14. yüzyıl
Çağatay Hanlığı 1350 yılından itibaren tamamen Türkleşmiş oluyor.
15. yüzyıl
Ön Asya
Orta Asya
Güney Asya
Doğu Avrupa
Yeni Çağ
16. yüzyıl
Doğu Avrupa
Orta Asya
Ön Asya
Güney Asya
Afrika
1516 : Cezayir 'de Osmanlı idaresinin kuruluşu
1516-1517 : Osmanlıların Kölemen Devleti 'ni yıkması, Mısır 'da Osmanlı egemenliği
1551 : Libya 'da Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
1557 : Osmanlıların Habeş Eyaleti 'ni kurması
1574 : Tunus 'ta Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
1577 : Osmanlı egemenliğinin Fizan 'a yayılması
1576-1580 : Fas 'ta Osmanlı nüfuzu
17. yüzyıl
Doğu Avrupa
Ön Asya
Orta Asya
Güney Asya
Afrika
18. yüzyıl
Doğu Avrupa
Ön Asya
Orta Asya
Güney Asya
Afrika
19. yüzyıl
Doğu Avrupa
Ön Asya
Orta Asya
Güney Asya
Afrika
1801-1815 : ABD'nin Garp ocakları ile mücadelesi
1822 : Sudan 'ın Osmanlı idaresine girmesi
1830-1842 : Fransa'nın Cezayir 'i işgali
1831-1840 : Osmanlı-Mısır mücadelesi, Mısır 'ın özerklik kazanması
1869 : Süveyş Kanalı 'nın açılması
1881' :Fransa'nın Cezayir 'i işgali
1882 : İngiltere'nin Mısır 'ı işgali
1885 : İtalya'nın Habeş Eyaleti 'ni işgali
1885 : Sudan 'daki Türk yönetiminin sonu
1888 : İngiltere'nin Somali'yi işgali, Afrika Boynuzu'nda Türk varlığının sonu
20. yüzyıl
Anadolu Türkleri 60 yıl kadar bir zaman için tek uzun ömürlü, bağımsız bir devlete sahip Türk topluluğu olarak kalmıştır.
21. yüzyıl
2005: Kırgızistan 'da Lale devrimi.
2005: Kazak lider Nursultan Nazarbayev 'in yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında Orta Asya'da ortak pazar kurulması teklifi.
2005 : Özbekistan'da Andican olayları
2006: Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının hizmete girmesi.
2007: Hazar denizinin statüsünün belirlenmesi için kıyıdaş ülkelerin ilk defa bir araya gelmesi.
2008: 21 Kasım 2008 tarihinde Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan arasında Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi kurulması.
2009: Türk Keneşi kuruldu.
2020: Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ sorununu çözmesi.
2022: Ocak 2022'de Kazakistan'da iç karışıklıklar yaşandı.
Kitaplar
Kanuni Sultan Süleyman 'ın Nahçivan 'a yürüyüşünü gösteren bir minyatur.
Türkçe kitaplar
Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca Türkler Ansiklopedisi , Adana, 2002.
İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü , Ankara, 1983.
Zeki. Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş , İstanbul, 1970.
Faruk Sümer, Oğuzlar , İstanbul, 1980.
Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi , Ankara, 1962.
Bahaeddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş , İstanbul, 1978.
Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi , Ankara, 1981.
Çeçen Anıl, Tarihte Türk Devletleri , İstanbul, 1986.
O. Esad Arseven, Türk Sanat Tarihi , İstanbul, 1955.
Muharrem Ergin, Orhun Abideleri , İstanbul, 1977.
Erol Güngör, Tarihte Türkler , İstanbul, 1989.
Abdülkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi , İstanbul, 1976.
A. Nimet Kurat, Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri , Ankara, 1972.
Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları , İstanbul, 1986.
Hüseyin Namık Orkun, Türk Tarihi , Ankara, 1946.
Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefrukesi Tarihi , İstanbul, 1978.
Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi , Ankara, 1971.
Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi , Ankara, 1946.
İbrahim Kafesoğlu, Selçuklu Tarihi , İstanbul, 1972.
İbrahim Kafesoğlu, Harzemşahlar Devleti Tarihi , Ankara, 1956.
M. Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi , Ankara, 1954.
Çağatay Uluçay, İlk Müslüman Türk Devletleri , İstanbul, 1977.
Faruk Sümer, Karakoyunlular , Ankara, 1984.
A.N. Kurat, Peçenek Tarihi , İstanbul, 1937.
B. Yenilmez, Yenilmez , Rize, 2002.
Yabancı kitaplar
R. Grousset, L'Empire des steppes , Paris, 1960 (Türkçe çevirisi: Reşat Uzmen-Bozkır İmparatorluğu, 1996.)
DE. Guignes, Histoire generale des Huns des Turcs et des Mongols , Paris, 1756.
Jean-Paul Roux, Historie des Turcs , 1984.
Jean-Paul Roux, Timur , 1994.
Fayard Paris, Historie des Turcs , 1984.
D.Sinor, Aspects of Altaic Civilization , 1963.
M. Barthold, Turkestan down to the Mongol Invansıon , Londra, 1968.
E. Berl, Historie de l'Europe d'Attila a Tamerlan , Paris, 1946.
M.A. Czaplıcka, The Turks of Central Asia in History and at the Present Day , Oxford, 1918.
W. Eberhard, Kultur und Siedlung der Randvölker China , 1942.
L. Hambis, La Haute-Asie , Paris, 1953.
Hammer-Purgstall, Von, Historie de l'Empire ottoman depuis son origine jusqu!a nos jours , Paris, 1835.
H. H. Howorth, History of the Mongols , Londra, 1876.
Jean-Paul Roux, Türklerin Tarihi - Pasifikten Akdenize 2000 Yıl, 2004
Ayrıca bakınız
Kaynakça
^ Sina Akşin, Ana Çizgileriyle Türkiye'nin Yakın Tarihi , İmaj Yayınevi, Ankara, 1996, ISBN 975-7852-18-X , s.1.
^ a b Büyük Larousse, Türkler maddesi, İnterpress
^ Diamond, Jared. Tüfek, Mikrop ve Çelik . TÜBİTAK Yayınları.
^ Zekiyev, Mirfatih (Ağustos 2007). Türklerin ve Tatarların Kökeni . Selenge Yayınları. s. 143-178.
^ GÜN, Gültekin (2021). Bir Belgeselcinin Gözünden BÜYÜK TÜRK TARİHİ (1. Bölüm) Araştırma ve Konuları . academia edu. s. 4. 17 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi . Erişim tarihi: 17 Kasım 2021 .
^ https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/406763/yokAcikBilim_463550.pdf?sequence=-1 8 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi . Çapan Fatma, (2013), Balkanlarda Türk-Bizans İlişkileri, Fırat Üniversitesi Doktora Tezi, s.13
^ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260874 13 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi . Baykuzu, Tille Deniz (2011), Geç Dönem (IV.-V. YY.) Hun Devletleri Hakkında Çin Kaynakları, İstem Dergisi, s. 40.
^ "Geçmişten Günümüze Türk Tarihi" . Story And History . 18 Aralık 2020. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi . Erişim tarihi: 18 Aralık 2020 .
Information related to Türk tarihi kronolojisi