Łączeń baldaszkowy

Łączeń baldaszkowy

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	łączniowate
Rodzaj	łączeń
Gatunek	łączeń baldaszkowy
Nazwa systematyczna
Butomus umbellatus L. Sp. pl. 1:372. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Łączeń baldaszkowy (Butomus umbellatus L.) – gatunek rośliny będący jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju łączeń Butomus i rodziny łączniowatych Butomaceae. Naturalny zasięg jego występowania obejmuje obszary o klimacie umiarkowanym w Azji i Europie, także Afrykę Północną. Introdukowany został do Ameryki Północnej, gdzie stał się uciążliwą rośliną inwazyjną. W obrębie naturalnego zasięgu rośnie na stanowiskach zwykle niezbyt obficie. Zasiedla brzegi wód stojących i płynących, może rosnąć także w głębszych wodach w ciekach o wartkim nurcie, jednak wówczas nie kwitnie. Rośliny tego gatunku są miododajne, mają jadalne kłącza, wykorzystywane są w plecionkarstwie i uprawiane jako rośliny ozdobne.

Zasięg gatunku obejmuje rozległe obszary Europy, jednak bez Islandii, Azorów, części wysp Morza Śródziemnego^[4]. Brak go w północnej Skandynawii i Rosji^[2]. W kierunku wschodnim zasięg gatunku rozciąga się na rozległe obszary Azji (południowa Rosja i Kazachstan) po Mongolię i Mongolię Wewnętrzną w Chinach. Zwarty zasięg obejmuje też region Kaukazu i sięga dalej na południe po Bliski Wschód (Turcja, Syria, Liban, Izrael, Jordania) oraz stąd na południowy wschód i wschód po Irak, Iran, Afganistan, Turkmenistan, Uzbekistan i region Sinciang w Chinach. We wschodniej Azji ma izolowane populacje we wschodnich Chinach (prowincje Henan, Hebei, Hubei, Jiangsu, Shanxi, Szantung, Shaanxi) oraz we wschodniej Rosji (Kraj Nadmorski). W Afryce Północnej rośnie w Algierii i Maroku^[5].

W Polsce łączeń baldaszkowy opisywany jest jako dość pospolity^[6] lub rzadki^[7], co związane jest bardzo nierównomiernym rozprzestrzenieniem. Zdecydowanie najliczniejsze stanowiska ma w części północno-zachodniej kraju, po środkową część Wielkopolski i ziemi lubuskiej. Dalej na południe stanowiska koncentrują się wzdłuż dolin Odry, Warty i Wisły. Stosunkowo liczne stanowiska ma także w województwie lubelskim i mazowieckim. W znacznym rozproszeniu rośnie w Polsce północno-wschodniej i centralnej (łódzkie, zachodnia część woj. świętokrzyskiego i północna woj. śląskiego) oraz w górach i na pogórzu^[8].

Jako gatunek introdukowany rośnie i rozprzestrzenia się na rozległych obszarach w Ameryce Północnej^[4]. Notowany jest tu od 1897 roku^[9], przy czym w związku z różnicami morfologicznymi między roślinami pochodzącymi z Azji Wschodniej i Europy (patrz sekcja „Systematyka i zmienność”) uznaje się, że rośliny rosnące na wschód od okolic wodospadu Niagara pochodzą z Azji, a te na zachód – z Europy^[10]. Gatunek rośnie w północno-wschodniej, północnej i północno-zachodniej części USA oraz w południowej części Kanady^[10]. Jako gatunek introdukowany podawany jest także z Irlandii i części Wielkiej Brytanii^[3].

Pokrój

Bylina z grubym (od 1,5 do 2 cm^[11]) i krótkim^[12] kłączem rosnącym poziomo^[13]. Kłącze rozgałęzia się monopodialnie. Wyrastają z niego bulwki^[4] i liczne, włókniste korzenie^[6][12]. Bulwki mogą powstawać także w obrębie kwiatostanu^[14].

Liście

Wyrastają w dwóch rzędach w szczytowej części kłącza. W zależności od siedliska są pływające lub prosto wzniesione. Pływające liście – długie, cienkie i jasnozielone rozwijają się na roślinach rosnących na dnie cieków^[4]. W przypadku roślin rosnących na brzegach wód liście są prosto wzniesione, sztywne, równowąsko i ostro trójkanciaste, rynienkowate, długości od 0,5 do 1,2 m^[13][11] i szerokości do 1 cm^[15], nieco spiralnie skręcone^[16][17]. Liście nie są podzielone na ogonek i blaszkę, są nagie^[4], u nasady rozszerzone w pochwę i zwężające się ku szczytowi^[13]. Mają barwę zieloną do zielonopurpurowej^[16].

Kwiaty

Wyrastają zebrane po 20–25^[10] w pozorny baldach na szczycie obłej na przekroju łodygi osiągającej do 1,5 m wysokości^[13]. Kolejne kwiatostany rozwijają się sukcesywnie naprzemiennie po obu stronach kłącza oddzielone nieparzystą liczbą liści (5, 7 lub 9). Podobny do baldacha kwiatostan jest w istocie skupieniem wierzchotek wspartych trójlistkową pochwą (rzadziej 2- lub 4-listkową)^[4]. Kwiaty mają średnicę 2–2,5 cm i rozwijają się na długich szypułkach o nierównej długości wynoszącej 4–10 cm^[15][10][11]. Kwiaty są obupłciowe, przedprątne^[4]. Okwiat w dwóch zróżnicowanych okółkach; trzy listki w okółku zewnętrznym mają długość 6–7,5 mm i 2,5 mm szerokości, na szczycie są zaostrzone^[10] i mają barwę czerwonawą lub fioletowawą^[13]; trzy listki okółka wewnętrznego osiągają do 11,5 mm długości i 6 mm szerokości, mają koniec tępy^[10] i są białoróżowe z czerwonymi żyłkami^[13]. Barwa listków okwiatu bywa zmienna od bardzo jasnej, białawej do ciemnofioletowej^[18]. Pręcików 9 (czasem 6^[7]), trzy rosną w okółku wewnętrznym, a sześć (parami) w okółku zewnętrznym. Nitki pręcików (długości 3–4,5 mm^[10]) są nieco spłaszczone (rozszerzają się u nasady^[15]) i wnikają między pylniki w postaci łącznika (basifixed), główki pręcików (długości 1 mm^[10]) zawierają po dwa pylniki pękające podłużnymi bruzdami po bokach. Słupków jest 6 (czasem 9^[7]) zrośniętych częściowo u podstawy w pierścień i ułożonych w dwóch naprzemiennych okółkach. Na szczycie wyciągnięte są w szyjki z nieco zbiegającymi doosiowo znamionami. Na ścianach owocolistków znajdują się miodniki^[4]. Wydzielany przez nie nektar wznosi się w szczelinie między owocolistkami i wypływa w postaci kropelek w miejscach, gdzie się one rozdzielają^[19]. W zalążni znajdują się liczne (20–100^[20]) zalążki ułożone laminarnie (na powierzchni owocolistka). Zalążki są anatropowe (odwrócone)^[4].

Owoce

Mieszki jajowate o długości 10 mm, zwieńczone dzióbkiem (trwałą szyjką słupka). Owoce są zrośnięte ze sobą ukośnie u podstawy^[13]. Pękają wzdłuż wewnętrznego (doosiowego) szwu^[4]. Zawierają drobne^[15] nasiona pozbawione bielma, z prostym zarodkiem^[4]. Nasiona na powierzchni są podłużnie prążkowane^[17].

Gatunki podobne

W czasie kwitnienia gatunek bardzo charakterystyczny, łatwy do rozpoznania. W postaci wegetatywnej łączeń może być mylony z roślinami z rodzaju jeżogłówka rosnącymi w podobnych siedliskach. Wyróżnia się liśćmi wąskimi (do 1 cm), u nasady zwykle czerwono nabiegłymi, wyraźnie trójkanciastymi (z wyjątkiem płaskiej części przy szczycie). U jeżogłówek liście są trójkanciaste tylko u nasady (wyżej są spłaszczone, choć z kilem) i u nasady zwykle białawe. Liście pływające rozróżnić można dzięki temu, że zawierają bardzo liczne, spiralne włókna widoczne po rozdarciu blaszki, które w liściach jeżogłówek występują bardzo nielicznie^[21].

Pozycja systematyczna

Łączeń baldaszkowy jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju łączeń Butomus L. (Sp. pl. 1:372. 1753) i rodziny łączniowatych Butomaceae Mirb. (Hist. Nat. Pl. 8: 194. 1804)^[2].

W 1815 Louis Claude Richard w jednej rodzinie Butomaceae umieścił rodzaje Butomus, Limnocharis i Hydrocleys^[22]. W systemie Benthama i Hookera (1862–1883) rodzaj Butomus włączony był do rodziny żabieńcowatych Alismataceae. Franz Buchenau w 1903 w dziele Das Pflanzenreich, zredagowanym przez Adolfa Englera, ponownie wyodrębnił rodzinę Butomaceae, do której włączone zostały wszystkie gatunki dotychczasowych żabieńcowatych, posiadające liczne zalążki ułożone na ścianach zalążni. W 1946 Marcel Pichon rozdzielił Alismataceae i Butomaceae, włączając do tej pierwszej rodziny wszystkie rośliny o liściach ogonkowych z szeroką blaszką liściową, o zalążku kampylotropowym (zgiętym) i nasionach z wygiętym zarodkiem; w drugiej z rodzin pozostał tylko rodzaj Butomus. Takie ujęcie zostało zaakceptowane i okazało się trafne także z punktu widzenia danych o filogenezie tych roślin. Jeszcze w 1973 John Hutchinson wskazywał rodzaj Butomus jako najbardziej zbliżony do pierwotnych jednoliściennych ze względu na podobieństwo słupkowia do obecnego u jaskrowatych. Także ścienne położenie zalążków i ich rozproszenie na całej powierzchni owocolistka stwierdzono tylko u prymitywnych dwuliściennych – pływcowatych (Cabombaceae) (cechujących się przy tym z kolei także 3-krotnymi kwiatami i wodnym środowiskiem życia). Późniejsze analizy filogenetyczne, w szczególności molekularne, wykazały, że Butomaceae są siostrzane żabiściekowatym Hydrocharitaceae i z nimi tworzą wspólny klad z żabieńcowatymi Alismataceae^[20].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Łączniowate należą do rzędu żabieńcowców i jako grupa siostrzana dla żabiściekowatych (Hydrocharitaceae) zajmują w jego drzewie filogenetycznym następującą pozycję^[2]:

Zmienność wewnątrzgatunkowa

Jako odrębny gatunek opisany został Butomus junceus Turcz., jednak takson ten nie jest uznawany za zasługujący na miano gatunku^[4]. Propozycja wyodrębnienia tego taksonu odnosiła się do populacji występujących w Azji Wschodniej. Wyróżniają się one od tych z Azji południowo-zachodniej i Europy krótszą łodygą (do 70 cm^[15]), mniejszą liczbą kwiatów i prostym (a nie wygiętym) znamieniem^[10].

Rośliny zanurzone, niekwitnące, o liściach wiotkich i pływających opisywane były jako forma B. umbellatus f. vallisneriifolius (Sagorski) Glück (także f. submersa^[6]). Eksperymenty z przesadzaniem roślin na różne siedliska wykazały, że te modyfikowały swój wygląd w zależności od warunków, w związku z czym jako morfotypy nie mogą mieć rangi systematycznej^[10].

Istotne różnice w budowie i preferencjach ekologicznych występują między roślinami diploidalnymi i triploidalnymi – przedstawione są one w sekcji „Biologia”.

Wyróżniane są dwie odmiany uprawne: o kwiatach białych – 'Schneeweisschen'^[23][24] oraz różowoczerwonych – 'Rosen-rot'^[24].

Nazwa rodzajowa Butomus to grecka nazwa użyta przez Teofrasta z Eresos. Pochodzi ze złożenia dwóch słów greckich: βους bous = wół i τομος tomos, temnein = ciąć, kaleczyć^[25][26]. Według niektórych na współcześnie tak nazywany rodzaj została przeniesiona nietrafnie w XVI wieku bowiem odnosiła się najprawdopodobniej do jakiejś turzycy i została utrwalona w nomenklaturze botanicznej przez Karola Linneusza w 1753^[25]. Według innych autorów nazwa odnosi się do łączenia, którego liście zawierają sok powodujący podrażnienia jamy gębowej bydła^[26]. Nazwa gatunkowa pochodzi od łacińskiego słowa umbella = parasol i odnosi się do baldachowatego kształtu kwiatostanu^[25].

W języku polskim gatunek bywa nazywany „łabędzim kwiatem”^[17]. Taką też nazwę nosi w języku niemieckim (Schwanenblume)^[27]. Z dawnych i ludowych nazw polskich znane są takie jak: sitowiec (sitowiec okółkowy w Dykcjonarzu roślinnym Krzysztofa Kluka), roświta (okółkowa i baldaszkowa), bucień, sitowie i łączeń. Ta ostatnia nazwa w źródłach XIX-wiecznych obecna jest najczęściej, przy czym najdawniej udokumentowana została przez Stanisława Bonifacego Jundziłła w 1791 (Opisanie roślin w prowincyi W. X. Litewskiego naturalnie rosnących)^[28][29].

Rozwój

Kwitnienie trwa w zależności od warunków klimatycznych od czerwca^[6][17]–lipca^[30] do sierpnia^[6][17]–września^[30]. Pachnące (zapach przypominać ma gorzkie migdały^[31]) i wydzielające nektar kwiaty zapylane są przez błonkoskrzydłe, muchówki i motyle^[30]. Jeśli nie dojdzie do zapylenia przez owady – może zajść samozapylenie^[32]. Owoce dojrzewają od sierpnia do września^[30], przy czym na wielu kwiatach nie zawiązują się^[6]. Roślina rozprzestrzenia się przez nasiona, ale na duże odległości najskuteczniej przemieszczana jest przez ludzi sadzących ją jako roślinę ozdobną. W sposób naturalny rozprzestrzenia się także wegetatywnie rozrastając się za pomocą kłącza oraz poprzez przenoszone przez wodę fragmenty kłącza i bulwki. Do ich przemieszczania przyczyniają się także zwierzęta: piżmak gromadzący te rośliny w swoich legowiskach^[30] i kaczki^[33]. Wegetatywne rozmnażanie uznawane jest za najistotniejsze dla tego gatunku, nasiona odgrywają mniejszą rolę – tracą zdolność do kiełkowania, jeśli nie przebywają w wodzie lub wilgoci^[31], poza tym stwierdzono wysoką śmiertelność i małą konkurencyjność siewek (są drobne i wolno rosną)^[34]. Kiełkowanie następuje wiosną. Hipokotyl siewki osiąga do 4 mm długości, jest gładki i zielny. Pojedynczy liścień jest nitkowaty, prosto wzniesiony o długości do 2 cm, epikotylu brak. Pierwszy liść jest podobny do liścienia, ale krótszy – ok. 1 cm długości^[35]. Dorosła roślina w ciągu sezonu wegetacyjnego może szybko powiększyć swoją masę (4-krotnie w ciągu 45 dni)^[6], przy czym wzrost biomasy nadziemnej następuje przez cały sezon, podczas gdy kłącze najsilniej przyrasta jesienią. Biomasa organów podziemnych jest kilka razy większa od części nadziemnych^[34]. Wzrost i rozwój kolejnych liści trwa do nadejścia pierwszych mrozów^[33]. Po 2–3 latach rozwoju jedna roślina może porosnąć powierzchnię 1,25 × 0,5 m^[16].

Anatomia

W obrębie wszystkich organów rośliny występuje miękisz powietrzny^[6]. W kłączu pod epidermą występuje miękisz z dużymi przestworami powietrznymi. Bardziej wewnętrzna część kory pierwotnej to miękisz spichrzowy gromadzący skrobię. Otacza on wiązki nieregularnie rozproszonych, o zróżnicowanej wielkości słabo wykształconych wiązek przewodzących^[36]. Naczynia u tego gatunku obecne są tylko w korzeniach^[37].

Ploidia

Liczba chromosomów 2n = 20, 40, u aneuploidów: 16, 22, 24, 26, 28, 39, 42^[15]. W Europie stwierdzono liczne występowanie triploidów (2n = 39). Są one czasem sterylne, ale nie zawsze. W warunkach kontrolowanych zapłodnienie krzyżowe roślin triploidalnych pozwoliło uzyskać do 34% kiełkujących nasion^[4]. Triploidy cechują się na ogół ciemniejszym zabarwieniem kwiatów^[18]. Dominują w obszarach o klimacie cieplejszym, na glebach alkalicznych i zasobnych^[4]. Zasiedlają często brzegi rzek i strumieni, dobrze znoszą zanieczyszczenie wód i zasolenie^[18]. Diploidy mają jaśniejsze, nieco węższe i bardziej płaskie listki okwiatu^[18]. Dominują w klimacie chłodniejszym, na siedliskach uboższych i kwaśnych^[4]. Zasiedlają w zasadzie wyłącznie brzegi wód stojących^[18].

Bylina, helofit. Rośnie na brzegach eutroficznych^[6] wód wolno płynących lub stojących oraz na mokradłach^[30]. Zwykle na głębokości do 0,4 m, rzadziej 0,6 m^[6]. Może rosnąć także w całkowitym zanurzeniu w głębszych, szybko płynących ciekach (utrzymuje się na głębokości poniżej 2 m^[30]), wówczas jednak nie zakwita. Preferuje podłoże żyzne, gliny zasobne w węglan wapnia^[3], niezbyt zamulone^[11]. Rośnie także na glebach piaszczystych i ilastych^[30]. Dobrze znosi silne nawet mrozy – rośnie w strefach mrozoodporności od 3 do 10^[30]. W południowej części zasięgu preferuje mokradła i kanały na terenach wyżej położonych^[3]. Nie toleruje zacienienia^[30]. Żyzność i nasłonecznienie są skorelowane z intensywnością kwitnienia – liczbą i wielkością kwiatów^[18]. Rozwojowi łączenia baldaszkowego sprzyjają okresowe spadki poziomu wody wypłycające akwen lub nawet odsłaniające wilgotne dno^[18][34], podczas gdy stały poziom wód sprzyja innym gatunkom szuwarowym (zwłaszcza trzcinie), które w konsekwencji wypierają łączenia baldaszkowego ze stanowisk. W efekcie gatunek ten często tworzy pas na skraju szuwarów od strony lustra wody w miejscach, gdzie występują fluktuacje jej poziomu^[34].

W obrębie naturalnego zasięgu tworzy zwykle niewielkie lub średniej wielkości płaty – rzadko występuje pojedynczo lub w rozległych łanach^[6]. Rośnie w różnych zbiorowiskach szuwarowych^[6], najczęściej wraz z sitowcem nadmorskim i w zespole strzałki wodnej i jeżogłówki pojedynczej^[6], poza tym z oczeretem jeziornym i trzciną^[38]. Jest gatunkiem charakterystycznym szuwarów ze związku Phragmition^[39], według innych autorów związku Eleocharito-Sagittarion^[13][6]. Forma podwodna rosnąca w szybko płynących ciekach wskazywana jest jako charakterystyczna dla związku Ranunculion fluitantis^[6].

Bywa gatunkiem ekspansywnym i niepożądanym na polach ryżowych (np. w delcie Dunaju)^[4] oraz w gospodarce rybackiej na stawach, gdzie okresowo spuszczana jest woda, co sprzyja silnemu wzrostowi tego gatunku^[34]. W Ameryce Północnej, gdzie został introdukowany, jest uznawany za konkurencyjny dla rodzimych roślin szuwarowych^[4]. Na kontynencie tym porasta rozległe obszary terenów podmokłych i brzegów wód oraz zatok, tworząc gęste, jednogatunkowe zbiorowiska^[9][33]. Przypisywane jest mu przyczynianie się do zmniejszenia sprawności sieci rowów i kanałów melioracyjnych, ograniczenia możliwości użytkowania rekreacyjnego wód i wpływanie na właściwości fizyko-chemiczne wód^[9]. W obrębie naturalnego zasięgu jest jednak rośliną niezbyt ekspansywną i nie występuje masowo^[6]. Porównując rozwój roślin z populacji północnoamerykańskich i europejskich stwierdzono dwukrotnie większą przeżywalność tych pierwszych, częstsze tworzenie kwiatostanów i bulwek służących do rozmnażania wegetatywnego (12–43 bulwek na kłączu jednej rośliny^[33]). O ile analizy genetyczne wskazują na ograniczoną rolę rozmnażania za pomocą nasion, o tyle istotny wpływ dla inwazyjności roślin amerykańskich ma rozmnażanie wegetatywne. Różnice między populacjami z obu kontynentów tłumaczone są wpływem procesu stochastycznego w trakcie dalekiego przeniesienia diaspor lub działania czynników selekcyjnych po introdukcji^[40]. Ograniczona ekspansywność w Europie sprawia, że gatunek nie odgrywa tu istotnej roli w zarastaniu zbiorników, mimo dużej produkcji biomasy^[6].

Łączeń baldaszkowy jest rośliną pokarmową dla takich owadów jak: Rhoppalosiphium nympheae (mszycowate), Donacia sparganii i D. tomentosa (stonkowate), Endochironomus alismatis, E. tendens, Pentapedilum quadrifarium, Glyptotendipes foliicola (ochotkowate)^[11], Bagous nodulosus (ryjkowcowate)^[41] oraz takich kręgowców jak: amur biały, świstun, gęgawa, głowienka, gągoł, bóbr, karczownik ziemnowodny, piżmak i nutria^[11]. Żerowanie kaczek może istotnie ograniczać rozwój roślin^[34]. Roślina atakowana jest przez przedstawiciela grzybów niedoskonałych – Ramularia butomi^[41][42].

Skamieliny identyfikowane z rodzajem Butomus znalezione zostały w osadach datowanych na oligocen do plejstocenu, jednak ich oznaczenie nie jest pewne ze względu na jakość materiału. Opisany z Czech ze skał pochodzących z kredy Butomites cretaceus Velenoský niezbyt przypomina współczesne rośliny i kwestionowana jest jego przynależność do rodziny Butomaceae^[4]. Na podstawie analiz molekularnych linia obejmująca obie blisko spokrewnione rodziny Butomaceae i Hydrocharitaceae datowana jest przez różnych badaczy na pochodzącą sprzed 88 lub 21,8 milionów lat. Wiek samej grupy koronnej Butomaceae datowany jest na 30–9 milionów lat^[2].

Łączeń baldaszkowaty ze względu na rozległy zasięg występowania oraz stabilny charakter populacji w znacznej jego części uznany został w Czerwonej Liście Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN Red List) za gatunek najmniejszej troski (LC). Odnotowano jednak regionalne zanikanie tego gatunku: w Norwegii ma status gatunku krytycznie zagrożonego (CR), w Szwajcarii narażonego (VU), w Chorwacji bliskiego zagrożeniu (NT). Problemem w ochronie tego gatunku jest osuszanie mokradeł, zwłaszcza realizowane na wielką skalę, jak przykładowo w zachodnim Iranie w związku z budową kompleksu zapór^[3] czy w Zagłębiu Ruhry (Niemcy), gdzie umieszczony został na regionalnej czerwonej liście gatunków zagrożonych^[27].

Gatunek jest sadzony jako roślina ozdobna^[4]. Walorem ozdobnym są baldachy efektownych kwiatów rozwijające się w okresie letnim^[16]. Kwiatostany mogą być ścinane i z powodzeniem trzymane w wazonie^[43].

Kłącza łączenia zawierają dużo skrobi (według różnych autorów: 36,5%^[11] do ponad 50%^[30]) i są jadalne. Przed spożyciem wymagają usunięcia korzeni i skórki^[30]. Ich smak opisywany jest jako nieprzyjemny (piekący), ale cecha ta zanika po wysuszeniu^[44]. Po zmieleniu mogą być użyte do zagęszczania zup. Mieszano je także z mąką zbóż i stosowano do wypieków pieczywa^[30]. Dawniej kłącza te były spożywane zwłaszcza w Rosji^[4], ale także w Norwegii i Piemoncie^[44]. Jakuci dodawali sproszkowane kłącza do dania zwanego butagas, w którego skład wchodziły poza tym korzenie i kłącza: krwiściąga lekarskiego, pałki szerokolistnej i lilii złotogłów^[44]. Podobnie za jadalne uznawane są nasiona^[9].

Kłącza używane były także w celach leczniczych^[38]. Jednak w polskiej medycynie ludowej nie udokumentowano wykorzystania tego gatunku^[45]. W Niemczech kłącza i nasiona stosowano przy obrzękach^[27]. Nie dowiedziono właściwości antyseptycznych tego gatunku^[9].

Liście wykorzystywane są w plecionkarstwie do wyrobu mat i koszyków^[11].

Ze względu na obfite wydzielanie nektaru łączeń należy do istotnych roślin miododajnych na siedliskach mokradłowych^[19].

Gatunek zalecany jest do uprawy w zbiornikach dużych i średnich, na stanowiskach dobrze nasłonecznionych. Najlepiej rośnie w wodzie o głębokości od 2,5 do 15 cm. Może być uprawiany bezpośrednio w gruncie jak i w koszach^[16] (według niektórych autorów rośnie w nich słabo^[23]). Rozmnażany jest z nasion, zbieranych i wysiewanych w ciągu lata, oraz przez podział kłączy w okresie wiosennym. Zaleca się podział roślin co 3–4 lata^[16], ponieważ niepodzielone rośliny z wiekiem kwitną coraz mniej intensywnie^[46]. Wykorzystywać można także do rozmnażania bulwki powstającej na kłączach (w dowolnym okresie). Zaleca się ścinanie zasychających łodyg i liści w okresie jesiennym. Problem w uprawie stanowić mogą mszyce^[16].

Ze względu na inwazyjność gatunku w Ameryce Północnej jego uprawa zabroniona jest w niektórych stanach USA^[9] i prowincjach Kanady^[33].

Na obszarze Ameryki Północnej, gdzie został introdukowany, uznawany jest za ciężki do zwalczenia gatunek inwazyjny. Generalnie mało skuteczne są w przypadku tego gatunku herbicydy – łatwo spłukiwane z wąskich liści. Są nieco efektywne tylko w miejscach bardzo płytkich i wynurzonych. Jednak w związku z brakiem selektywnie działających na ten gatunek środków chemicznych ich używanie na siedliskach mokradłowych jest uznawane za bardzo ryzykowne i generalnie odradzane lub zakazane^[30]. Zalecaną metodą zwalczania gatunku jest powtarzane przez cały sezon wycinanie roślin tuż pod powierzchnią wody. Możliwe jest też usuwanie całych roślin, jednak w celu uniknięcia ryzyka rozprzestrzenienia roślin wymagana jest duża staranność przy wykonywaniu takich zabiegów – nawet niewielkie fragmenty kłącza lub bulwki dają bowiem początek nowym roślinom^[30].

Gatunek wzmiankowany jest w kilku miejscach Biblii, np. w Księdze Rodzaju (41,2) i Księdze Hioba (8,11). Polscy tłumacze Biblii Tysiąclecia przetłumaczyli użytą w tych cytatach hebrajską nazwę potoczną jako sitowie, jednak według niektórych badaczy roślin biblijnych powinien to być właśnie łączeń baldaszkowy^[38].

• Mapa zasięgu: Butomus umbellatus. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. (Za: Hultén, E. & Fries, M. 1986. Atlas of North European vascular plants: north of the Tropic of Cancer I-III. – Koeltz Scientific Books, Königstein). [dostęp 2016-10-27].
• Organy podziemne: Butomus umbellatus. [w:] Root System Drawings – Wurzelatlas [on-line]. Wageningen University @ Research. [dostęp 2021-01-22].