Świrz

Świrz
Свірж
	; Zamek w Świrzu
	Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	lwowski
Hromada	Bóbrka
Populacja ; • liczba ludności	; 795
Nr kierunkowy	+380 3263
Kod pocztowy	81225
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Świrz
	Położenie na mapie Ukrainy Świrz
	49°39′00″N 24°26′20″E/49,650000 24,438889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świrz (ukr. Свірж, Swirż) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie lwowskim, w hromadzie Bóbrka, nad rzeką Świrz.

Historia

Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1422 roku podczas rozgraniczenia wsi ze Stokami i Lubeszką^[1]. Wieś prawa wołoskiego, położona była w pierwszej połowie XV wieku w ziemi lwowskiej województwa ruskiego^[2].

W 1428 r. Świrz odwiedził król Władysław II Jagiełło. W 1449 r. doszło do rozgraniczenia miasta i wsi o tych samych nazwach. W 1484 r. bracia Marcin i Świrscy ufundowali tu parafię i pierwszy drewniany kościół. Na jego miejscu w 1546 r. zbudowano w stylu renesansowym murowaną świątynię pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[3]^[4].

Przez pewien czas podczas zaboru austriackiego jako miasteczko wchodził w skład obwodu, czyli cyrkułu brzeżańskiego^[5].

W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Swirz w powiecie przemyślańskim województwa tarnopolskiego.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca tutaj polska rodzina Szwedów udzielała pomocy Żydom, za co w 1987 roku Instytut Jad Waszem uhonorował tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Jana i Katarzynę Szwedów oraz ich dzieci, Antoniego Szweda i Marię Kotwicę z d. Szwed^[6].

W latach 1943–1945 z rąk nacjonalistów ukraińskich UPA zginęło ok. 75 Polaków^[7].

Położenie

Zamek

Na podstawie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Świrz albo Świerz ze Świrzykiem: to miasteczko w pow. przemyślańskim, 10 km na zachód od sądu powiatowego w Przemyślanach, z urzędem pocztowym w miejscu. Na północ leży Kopań, na wschód Kimirz, na południe Niedziliska i Chlebowice Świrskie, na płd.-zach. Podhorodyszcze i Romanów^[8].

Zamek w Świrzu

Warownię wznieśli w XV wieku Świrscy^[9] herbu Szaława z Romanowa^[10].

Po śmierci w bitwie pod Zborowem rotmistrza Pawła Świrskiego^[11] ostatniego z rodu, zamek przeszedł w ręce rodziny Cetnarów, wywodzącej się ze Śląska. W XVII wieku zamek został przebudowany przez kasztelana halickiego i chorążego podolskiego Aleksandra Cetnera. W pierwszej połowie istnienia II RP zamieszkiwał w nim gen. Robert Lamezan-Salins.

Urodzeni w Świrzu

Alicja Grześkowiak – polska polityk, doktor habilitowany w zakresie prawa karnego, senator I, II, III i IV kadencji, marszałek Senatu IV kadencji w latach 1997–2001
Tadeusz Lipski – polski dowódca wojskowy, podoficer AK, oficer partyzantki antykomunistycznej
Tadeusz Wiktor – generał porucznik (dywizji) Wojska Polskiego^[12]
Józef Wyspiański – redaktor naczelny „Spotkań Świrzan”, autor książki „Żołnierze ze świrskiego lasu”^[13]
Andrzej Żaki – polski archeolog.

Związani ze Świrzem

Marian Osiński – profesor architektury, autor inwentaryzacji polskich zamków kresowych m.in. w Świrzu.
Hilary Treter – wspólnik fabryki krochmalu w Świrzu^[14]^[13]

Przypisy

↑ Смерека Б. Розмежування сіл у Руській землі у 1422 році // Український археографічний щорічник. Нова серія. – К., 2020. – Вип. 23/24. – С. 557–567.
↑ GrzegorzG. Jawor GrzegorzG., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222 .
↑ ŚWIRZ. Dawny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1546). Lwowski obw., Lwowski r-n (Przemyślanski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2022-11-11] .
↑ Świrz [online], lwow.info, 18 listopada 2006 [dostęp 2022-11-11] (pol.).
↑ Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym, skreślona przez Hipolita Stupnickiego: Z mapą. Lwów : Madfes i Bodek, 1869, s. 79–80.
↑ Szwed Jan & Katarzyna (Potaszińska); Son: Antoni ; Daughter: Kotwica Maria (Szwed). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
↑ HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 302-303, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .
↑ Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI. Warszawa: 1880–1902, s. 717.
↑ Tokarski J.: Lwów i okolice. Bielsko-Biała: Wyd. Pascal, 2007, s. 317. ISBN 978-83-7304-776-1.
↑ Kacper Niesiecki: Herbarz Polski. T. VIII, s. 584–587.
↑ StanisławS. Nicieja StanisławS., Kresowa Atlantyda, t. XVI, 2021, s. 137, ISBN 978-83-7395-911-8 .
↑ WIKTOR Tadeusz – Sączopedia [online] [dostęp 2022-11-11] (pol.).
↑ ^a ^b Historie prosto z kresowego Świrza [online], Lubin Nasze Miasto, 3 stycznia 2008 [dostęp 2022-11-11] (pol.).
↑ Wspomnienie pośmiertne. „Dziennik Polski”. Nr 364, s. 2, 31 grudnia 1892.

Bibliografia

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI, Warszawa, 1880–1902, s. 717.

Linki zewnętrzne

Świrz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 717 .
zdjęcia ze Świrza
Zamek w Świrzu na filmie z drona, 2018.

[1] Смерека Б. Розмежування сіл у Руській землі у 1422 році // Український археографічний щорічник. Нова серія. – К., 2020. – Вип. 23/24. – С. 557–567.

[2] GrzegorzG. Jawor GrzegorzG., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222 .

[3] ŚWIRZ. Dawny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1546). Lwowski obw., Lwowski r-n (Przemyślanski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2022-11-11] .

[4] Świrz [online], lwow.info, 18 listopada 2006 [dostęp 2022-11-11] (pol.).

[5] Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym, skreślona przez Hipolita Stupnickiego: Z mapą. Lwów : Madfes i Bodek, 1869, s. 79–80.

[6] Szwed Jan & Katarzyna (Potaszińska); Son: Antoni ; Daughter: Kotwica Maria (Szwed). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).

[7] HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 302-303, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .

[8] Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI. Warszawa: 1880–1902, s. 717.

[Lwow-9] Tokarski J.: Lwów i okolice. Bielsko-Biała: Wyd. Pascal, 2007, s. 317. ISBN 978-83-7304-776-1.

[10] Kacper Niesiecki: Herbarz Polski. T. VIII, s. 584–587.

[11] StanisławS. Nicieja StanisławS., Kresowa Atlantyda, t. XVI, 2021, s. 137, ISBN 978-83-7395-911-8 .

[12] WIKTOR Tadeusz – Sączopedia [online] [dostęp 2022-11-11] (pol.).

[lubin-13] Historie prosto z kresowego Świrza [online], Lubin Nasze Miasto, 3 stycznia 2008 [dostęp 2022-11-11] (pol.).

[DP-14] Wspomnienie pośmiertne. „Dziennik Polski”. Nr 364, s. 2, 31 grudnia 1892.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]