Apostoł

Ten artykuł dotyczy chrześcijaństwa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Apostoł (gr. apostolos – wysłannik) – nazwa używana w Nowym Testamencie najczęściej na określenie najbliższych uczniów Jezusa Chrystusa powołanych przez niego osobiście i wysłanych do głoszenia jego nauk. Samo pojęcie występuje też w Nowym Testamencie na określenie innych osób^[1].

W Ewangeliach określenie „apostoł” związane było ze ścisłym kręgiem uczniów Jezusa, wyznaczonych przez niego.

Jak zwrócił uwagę Johann Auer, niemiecki teolog zajmujący się teologią dogmatyczną i historią dogmatów w Uniwersytecie w Bonn – w Izraelu przed Chrystusem termin ten bywał używany w odniesieniu do proroków (por. 1 Krl 14,6 LXX), a w okresie po wygnaniu nazywano tak nauczycieli prawa wysyłanych przez króla (por. 2 Krn 17,7-9). Jednak słowa Jezusa wyjaśniające misję Jego apostołów (por. Mt 10,5-15, por. Łk 9,1-6; Mt 28,18-20) ukazują, że termin ten w Nowym Testamencie przeszedł ewolucję. Podczas gdy wcześniej wyrażał funkcję, teraz stał się tytułem, nazwą urzędu. Określenie „Dwunastu” prawdopodobnie jest starsze niż tytuł apostoła (por. Mk 3,13-19). Osobiście wybrani i ustanowieni przez Jezusa w liczbie dwunastu, są podobni do dwunastu synów patriarchy Izraela Jakuba, założycieli dwunastu pokoleń Ludu Wybranego. Dwunastu apostołów miało w zamierzeniu Jezusa odgrywać podobną rolę w Kościele, Nowym Ludzie Bożym. To dlatego Jan Ewangelista przytacza modlitwę Jezusa za apostołów zgromadzonych w czasie ostatniej wieczerzy w formie uroczystej modlitwy arcykapłańskiej (por J 17,6-19). Im też przekazał „tajemnice Królestwa” (Mt 13,11), uczył ich nowego stosunku do praw żydowskich, do nieczystości obrzędowej (Mt 15,12nn), nierozerwalności małżeństwa (Mt 19, 10nn) itd. Przygotowywał ich do misji, uczył o upadku Jerozolimy i o końcu świata (Mt 24-25). Przekazał im też władzę (Mt 18; Mt 28,19, por. Łk 22,19; J 20,21; 2 Kor 5,19n). Stąd autorytet apostołów był ponad autorytetem zgromadzenia danego kościoła i nie podlega osądowi jego członków. Św. Paweł mówił o swoim posługiwaniu:

Dzieje Apostolskie i listy Pawłowe ukazują apostołów jako tych, którzy zakładali miejscowe kościoły i kierowali nimi (Dz 8,14n; 15,2; Rz 15,15; 2 Kor 10,13-16; Tes 3,4 itd.). Strzegli kościelnej dyscypliny (1 Kor 5,3-5; 1 Tm 1,20; Dz 5 /Ananiasz i Safira/). Ustanawiali też współpracowników i następców poprzez nałożenie rąk (Dz 6,6; 1 Tm 4,14; 5,22; 2 Tm 1,6). Przechowywali depozyt wiary (1 Tm 6,20) i tradycję (1 Kor 11,23; 15,3). Do nich też należało przekazywanie swego urzędu poprzez ustanawianie następców (sukcesja apostolska)^[2].

Liczba odnosiła się zapewne do dwunastu pokoleń Izraela (Mt 19,28^[3]) i miała symbolizować jego odnowę^[4].

Niektórzy apostołowie Jezusa byli wcześniej uczniami Jana Chrzciciela. Większość pochodziła z Galilei, podobnie jak Chrystus. Pochodzili z niskiego stanu – co najmniej czterech było rybakami, jeden (Mateusz Lewi) był wcześniej poborcą podatków. Przynajmniej dwóch z nich było krewnymi Jezusa (synowie Alfeusza). Kapłani jerozolimscy pogardzali nimi z powodu braku wykształcenia rabinicznego i galilejskiej gwary. Niektórzy z apostołów, włączając Piotra (Kefasa) byli żonaci (1 Kor. 9, 5). Wszyscy apostołowie byli Żydami.

W gronie Dwunastu Jezus szczególnie traktował Piotra, Jakuba (Większego) i Jana. To ich zabrał ze sobą na Górę Przemienienia i przy nich wskrzesił córkę Jaira. Największą sympatią darzył Jana, który był najprawdopodobniej najmłodszy z grona.

Apostołowie towarzyszyć też mieli Jezusowi w jego podróżach ewangelizacyjnych i wyprawach do Jerozolimy. Byli głównymi odbiorcami nauk Jezusa i świadkami jego cudów. W noc poprzedzającą śmierć Jezusa, spotkali się z nim na wieczerzy paschalnej i towarzyszyli mu w modlitwach w ogrodzie Getsemani. Tuż przed aresztowaniem Jezusa większość apostołów uciekła albo, jak Piotr, wyparła się swego Mistrza. Jeden z nich, Judasz Iskariota, okazał się zdrajcą, który wydał Jezusa; jakiś czas później popełnił samobójstwo.

Po śmierci Jezusa jedenastu apostołów w strachu przed przeciwnikami ukrywało się w jednym z domów w Jerozolimie. Tam odwiedził ich zmartwychwstały Chrystus. Później spotkał się z nimi w Galilei, gdzie nakazał im 'głosić ewangelię ludziom z wszystkich narodów'.

W Nowym Testamencie pełna lista apostołów jest wymieniona 4 razy, we wszystkich ewangeliach synoptycznych, oraz w Dziejach Apostolskich. Listy się różnią kolejnością, oraz niektórymi imionami. Wspólnymi ich punktami jest to, że zawsze Piotr jest wymieniony jako pierwszy, Filip piąty i Jakub syn Alfeusza jako dziewiąty. Listy w Nowym Testamencie, poza imionami, przy niektórych apostołach mają dodatkowe informacje. Lista apostołów w Ewangelii Marka, zawiera informacje, że Jakubowi i Janowi został nadany przydomek Boanerges, czyli synowie gromu^[5].

Księga Dziejów Apostolskich (rozdziały 1-5) podaje, że po zesłaniu Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy apostołowie zaczęli dynamicznie organizować działalność ewangelizacyjną i strukturę wewnętrzną wspólnoty chrześcijańskiej w Jerozolimie i Judei. W miejsce zdrajcy Judasza wybrano przez los Macieja i w tym składzie grono Dwunastu zarządzało całością pierwszych chrześcijan.

Mniej więcej w tym samym czasie zmartwychwstały Jezus Chrystus osobiście wybrał na swojego apostoła Szawła z Tarsu, który odtąd znany będzie jako apostoł Paweł. Chociaż Paweł uczestniczył czasem w naradach kolegium „apostołów i starszych w Jerozolimie” i miał takie same uprawnienia jak pozostali apostołowie, nie był nigdy zaliczany do grona „Dwunastu”. Sam jednak określał się tak często w swoich listach (por. Ga 1,1).

Wspólnota chrześcijańska w czasach apostolskich zarządzana była kolegialnie przez grono apostołów. To ono rozstrzygało wszystkie kwestie organizacyjne i doktrynalne. Wszystkie lokalne gminy chrześcijańskie uznawały autorytet apostolski. Wszystkie księgi Nowego Testamentu były oznaczone imieniem apostołów (Mateusz, Jan, Piotr, Paweł) lub ich współpracowników (Marek – współpracownik Piotra i Pawła; Łukasz – współpracownik Pawła; Jakub i Juda, bracia Pańscy – starsi z Jerozolimy). To apostołowie (np. Paweł) lub osoby przez nich wyznaczone (np. Tymoteusz, Tytus) powoływali biskupów (nadzorców) czyli prezbiterów (starszych) oraz diakonów (sług) w poszczególnych wspólnotach.

Po śmierci Jakuba Większego w wyniku prześladowań ze strony Heroda Agryppy (44 r. n.e.) do grona apostołów dołączyli „starsi z Jerozolimy”, w tym Jakub (brat Pański). Wspólnie podjęli decyzję w sprawie obrzezania nawróconych pogan i wysyłają do wszystkich chrześcijan list oraz swoich przedstawicieli (Dzieje Apostolskie 15 rozdział). Z czasem apostołowie opuścili Jerozolimę (przed rokiem 56 n.e.)^{[potrzebny przypis]} i udali się w różne strony ówczesnego świata, aby szerzyć ewangelię.

Według tradycji chrześcijańskiej większość apostołów zginęła śmiercią męczeńską, z wyjątkiem Jana, który ok. roku 100 umarł jako ostatni apostoł śmiercią naturalną w Efezie. W II wieku słowo „apostoł” nie oznaczało już urzędu w Kościele^[1].

Według części chrześcijan^{[potrzebny przypis]} pozycja apostoła nie zaniknęła – uznaje się jednak powszechnie raczej nie powołanie na tę funkcję przez Kościół, a uznanie za bycie powołanym do tej funkcji (służby) przez Boga, Kościół zaś może jedynie to powołanie oficjalnie rozpoznać.

Poza Dwunastoma, Maciejem i Pawłem z Tarsu, Nowy Testament określa też jako apostołów następujące osoby:

• Barnaba, towarzysz Pawła w podróżach apostolskich (Dz 14,14)
• Andronik i Junia (ew. Juniasz) – pozdrawiani przez Pawła w Liście do Rzymian (Rz 16,7)
• Tymoteusz i Sylas, towarzysze Pawła, określeni przez niego jako prawdziwi apostołowie w 1. Liście do Tesaloniczan (1 Tes 2,7)

Sam Jezus z kolei jest nazywany „apostołem” czyli „wysłannikiem” Boga (Hbr 3,1).

Posągi apostołów na Lateranie

Według tradycji, jedenastu spośród Dwunastu zginęło z rąk ludzkich, jedynym, który zmarł śmiercią naturalną (i jako ostatni z Dwunastu), był Jan.

• Piotr – ukrzyżowany
• Andrzej – ukrzyżowany
• Mateusz – ścięty mieczem
• Jan – śmierć naturalna na zesłaniu lub w Efezie
• Jakub, syn Alfeusza – ukrzyżowany
• Filip – ukrzyżowany
• Szymon – ukrzyżowany lub rozcięty piłą
• Juda Tadeusz – obity kijami w Persji^[12]
• Jakub, syn Zebedeusza – ścięty mieczem
• Tomasz – przebity włócznią
• Bartłomiej – obdarty żywcem ze skóry
• Judasz – po zdradzeniu Jezusa popełnił samobójstwo.

Po wniebowstąpieniu Jezusa apostołowie przyjęli do swego grona jednego z Jego uczniów, Macieja – który został ukamienowany

Terminem „apostoł” zaczęto określać w średniowiecznej hagiografii misjonarzy mających kluczowe znaczenie w procesie chrystianizacji danego narodu czy też państwa. Osoby te niejako kontynuowały misję apostołów Chrystusa.

• Apostoł Andaluzji (Hiszpania) – św. Jan z Ávili (1500–1569)
• Apostoł Anglii – św. Augustyn (zmarł w 604)
• Apostoł Ardenów – św. Hubert z Liège (656–727)
• Apostoł Armenii – św. Grzegorz Oświeciciel (256–331)
• Apostoł Brazylii – św. Józef Anchieta (1533–1597)
• Apostoł Etiopii – św. Frumencjusz z Aksum (zm. 380)
• Apostoł Karyntii – św. Wirgiliusz z Salzburga (745–784)
• Apostoł Finlandii – św. Henryk (zm. ok. 1160)
• Apostoł Frankonii – św. Kilian (ok. 640–689)
• Apostoł Franków – św. Remigiusz (ok. 437–533)
• Apostoł Fryzów – św. Wilibrord (657–738)
• Apostoł Galii – św. Ireneusz (130–200)
• Apostoł Galii – św. Dionizy (III wiek)
• Apostoł Galii – św. Marcin z Tours (338–401)
• Apostoł Galii – św. Saturnin z Tuluzy (zm. 257)
• Apostoł Germanii – św. Bonifacy (680–755)
• Apostoł Gruzji – św. Nino (ok. 268–335)
• Apostoł Holsztynu – św. Wicelin (1086–1154)
• Apostoł Indii – św. Tomasz Apostoł
• Apostoł Indii – św. Franciszek Ksawery (1506–1552)
• Apostoł Indii Zachodnich – Bartolomé de Las Casas (1474–1566)
• Apostoł Indian – John Eliot (1604–1690)
• Apostoł Irlandii – św. Patryk (373–463) i Dwunastu apostołów Irlandii
• Apostoł Irokezów – François Picquet (1708–1781)
• Apostoł Krety – św. Tytus z Krety (ok. 2–96)
• Apostoł Noricum – św. Seweryn (ok. 410-492)
• Apostoł Północy (Skandynawia) – św. Oskar (801–864)
• Apostoł Północy i Różańca – św. Jacek Odrowąż (1183–1257)
• Apostoł Peru – Alonzo de Barcena (1528–1598)
• Apostoł Piktów, Szkotów – św. Ninian (V wiek)
• Apostoł Prusów – św. Wojciech (ok. 956–997)
• Apostoł Pomorza – św. Otton z Bambergu (1060–1139)
• Apostoł Serbołużyczan – św. Adalbert z Magdeburga (ok. 910–981)
• Apostołowie Słowian – święci Cyryl i Metody (ok. 820–869)
• Apostoł Hiszpanii – św. Jakub Większy Apostoł
• Apostoł Wendów – św. Evermode (zm. 1178)
• Apostoł Węgier – św. Anastazy-Astryk (954–1044)

Misjonarze niekatoliccy:

• Apostoł Ameryki – Innocenty z Alaski (1797–1879), prawosławie
• Apostoł Czirokezów – Cephas Washburn
• Apostoł Chin – James Hudson Taylor (1832–1905), protestantyzm
• Apostoł Gotów – Wulfila (310–383), arianizm
• Apostoł ludów permskich – św. Stefan z Permu (1340–1396), prawosławie

Inni święci katoliccy określani mianem apostołów:

• Apostoł Eucharystii/kultu eucharystycznego – św. Piotr Julian Eymard (1811–1868)
• Apostoł duchowości eucharystycznej – św. Franciszek Spinelli (1853–1913)
• Apostołka Bożego Miłosierdzia – św. Faustyna Kowalska (1905–1938)

Zobacz kolekcję cytatów o apostole w Wikicytatach

Zobacz hasło apostoł w Wikisłowniku

• Tradycja apostolska
• siedemdziesięciu dwóch

• Apostoł. W: Encyklopedia Biblijna. Achtemeier, Paul (red. naukowa). Wyd. trzecie poprawione. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2004, s. 43-44, seria: Prymasowska Seria Biblijna. ISBN 83-7146-213-1.
• Auer J.: The Apostolic Office as the Central Office of the New Covenant, and the Bishops as the successors of the Apostles. W: Tenże: Dogmatic Theology. The Universal Sacrament of Salvation. J. Auer; J. Ratzinger (red.); Michael Waldstein, Hugh M. Riley (przekład). T. 8. Washington: The Catholic University of America, 1995, s. 200-227. ISBN 0-8132-0685-5.